صفحه ٣٧٩

بسم الله الرحمن الرحيم 

 «وَ مَنْ ظَنَّ بِكَ خَيراً فَصَدِّقْ ظَنَّهُ وَ لَا تُضِيعَنَّ حَقَّ أَخِيكَ اتِّكَالًا عَلَى مَا بَينَكَ وَ بَينَهُ فَإِنَّهُ لَيسَ لَكَ بِأَخٍ مَنْ أَضَعْتَ حَقَهُ وَ لَا يكُنْ أَهْلُكَ أَشْقَى الْخَلْقِ بِكَ وَ لَا تَرْغَبَنَّ فِيمَنْ زَهِدَ عَنْكَ وَ لَا يكُونَنَّ أَخُوكَ أَقْوَى عَلَى قَطِيعَتِكَ مِنْكَ عَلَى صِلَتِهِ وَ لَا تَكُونَنَّ عَلَى الْإِسَاءَةِ أَقْوَى مِنْكَ عَلَى الْإِحْسَانِ وَ لَا يكْبُرَنَّ عَلَيكَ ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَكَ فَإِنَّهُ يسْعَى فِي مَضَرَّتِهِ وَ نَفْعِكَ وَ لَيسَ جَزَاءُ مَنْ سَرَّكَ أَنْ تَسُوءَهُ»
فرزندم! كسى كه به تو گمان نيك برد- با كرده نيك- گمانش را راست كن. و حق برادرت را به اعتماد دوستى كه با او دارى ضايع مگردان، اگر چه آن كس كه حق او را ضايع كرده اى برادرت نبود. و مبادا- با رفتارى كه با كسان خود كنى- بدبخت ترين شان كرده باشى. در آن كه تو را نخواهد دل مبند، و مبادا برادرت را در گسستن پيوند با تو عذرى بود قوى تر از تو در بستن پيوند با او، و مبادا در بدى رساندن بهانه اى برايش باشد قوى تر از تو در نيكويى كردن، و ستم آن كه بر تو ستم كند در ديده ات بزرگ نيايد، چه او در زيان خود و سود تو كوشش نمايد، و پاداش آن كه تو را شاد كند آن نيست كه با وى بدى كنى.
امام الموحدين (ع) درشرايطى كه از جنگ صفين برگشته اند در عين اين كه حاكم جهان اسلام در آن زمان هستند و مسئول امور اجرايى جامعه، اين نامه را براى فرزندشان مى نويسند و در آن نشان مى دهند كه چگونه مى توان اخلاق را با سياست متحد نمود. حضرت بحث را به اين جا رساندند كه فرزندم! سعى كن انگيزه هاى غضب را با نوشيدن جرعه هاى خشم در خودت بكشى، و از نظر نتيجه هيچ جرعه اى شيرين تر از نوشيدن غضب نيست. و در مقابل آن كس كه بر تو خشم و تندى مى كند تو نرمى نشان بده و به نهايت اين نرمى فكر كن، ممكن است همان كسى كه با تو تندى كرده در اثر برخورد نرم تو، به رفيقى صميمى تبديل شود، و از آن مهمتر تو با برخورد نرم خود توانسته اى تخم كينه را در درون خود و در درون طرف مقابل بخشكانى. سپس فرمودند نسبت به دشمن خودت فضل و بخشش داشته باش، و در مقابل حادثه اى به نام خشونتِ دشمن، تو حادثه اى ديگر كه بسيار بزرگ تر از دشمنى اوست، بيافرين. خدا كمك كند انسان به جايى برسد كه بتواند در مقابل حادثه هايى كه پيش مى آيد عالى ترين شكلِ تكليف را انجام دهد. حضرت (ع) رمز آن نوع برخورد را مشخص مى كنند و آن را