معارف بوک

سوره آل عمران گفته ایم: «مکر» در اصل لغت به معنى چاره جویى و جلوگیرى کردن کسى از رسیدن به مقصود اوست و معنى «نقشه هاى موذیانه» که در مفهوم فارسى امروز آن افتاده در مفهوم عربى آن نیست.
«مجازات استدراجى» که در آیه فوق به آن اشاره شده و از آیات دیگر قرآن و احادیث استفاده مى شود، چنین است که خداوند گناهکاران و طغیانگران جسور و زورمند را طبق یک سنت، به سرعت گرفتار مجازات نمى کند، بلکه درهاى نعمت ها را به روى آن ها مى گشاید و هرچه آن ها بیشتر در مسیر طغیان گام برمى دارند، نعمت خود را بیشتر مى کند، و این وضعیت از دو حال خارج نیست: یا این نعمت ها باعث تنبه و بیدارى شان مى شود، که در این حال برنامه «هدایت الهى» عملى شده، و یا اینکه بر غرور و بى خبرى شان مى افزایند که در این صورت مجازاتشان هنگام رسیدن به آخرین مرحله، دردناک تر است، زیرا هنگامى که در انواع ناز و نعمت ها غرق مى شوند خداوند ناگهان همه را از آن ها مى گیرد و طومار زندگانى آن ها را درهم مى پیچد و این گونه مجازات بسیار سخت تر است.
البته این معنى با تمام خصوصیاتش در کلمه «استدراج» به تنهایى وجود ندارد، بلکه با توجه به قید «من حیث لا یعلمون» این معنى استفاده مى شود.
به هر حال، این آیه به همه گنهکاران هشدار مى دهد که تأخیر کیفر الهى را دلیل بر پاکى و درستى خود، و یا ضعف و ناتوانى پروردگار ندانند و ناز و نعمت هایى را که در آن غرق اند، نشانه تقربشان به خدا نپندارند، چه بسا این پیروزى ها و نعمت هایى که به آن ها مى رسد مقدمه مجازات استدراجى پروردگار باشد. خدا آن ها را غرق نعمت مى کند و به آن ها مهلت مى دهد و بالا و بالاتر مى برد، اما سرانجام چنان بر زمین مى کوبد که اثرى از آن ها باقى نماند، و تمام هستى و تاریخ شان را درهم مى پیچد.