معارف بوک

است.
آن گونه که اهل لغت گفته اند، استدراج دو معنى دارد: یکى اینکه چیزى را به تدریج بگیرند (زیرا اصل این ماده از «درجه» گرفته شده که به معنى «پله» است. همان گونه که انسان در صعود و نزول از طبقات پایین عمارت به بالا، یا به عکس، از پله ها استفاده مى کند، هرگاه نیز چیزى را به تدریج و مرحله به مرحله بگیرند یا گرفتار سازند به این عمل «استدراج» گفته مى شود). معنى دیگر استدراج، «پیچیدن» است، همان گونه که طومار را به هم مى پیچند (این دو معنى را راغب در کتاب مفردات نیز آورده است)، ولى با دقت روشن مى شود که هر دو به یک مفهوم کلى و جامع یعنى «انجام تدریجى» بازمى گردند.
پس از روشن شدن معنى استدراج به تفسیر آیه بازمى گردیم:
خداوند در آیه نخست مى فرماید: «کسانى که آیات ما را تکذیب و انکار کردند، به تدریج و مرحله به مرحله، از راهى که نمى دانند، در دام مجازات گرفتارشان مى کنیم و زندگى آن ها را درهم مى پیچیم»؛ (وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لاَ یَعْلَمُونَ). در دومین آیه بر همان مطلب به این صورت تأکید مى کند: چنان نیست که با شتاب زدگى چنین کسانى را به سرعت مجازات کنیم، بلکه «به آن ها مهلت و فرصت کافى براى تنبه و بیدارى مى دهیم»، اگر بیدار نشدند، گرفتارشان مى سازیم (وَأُمْلِى لَهُمْ) زیرا شتاب و عجله کار کسانى است که قدرت کافى ندارند و مى ترسند فرصت از دست شان برود «ولى نقشه من (و مجازات هایم آن چنان) قوى و حساب شده است (که هیچ کس را قدرت فرار از آن نیست)»؛ (اِنَّ کَیْدِى مَتِینٌ).
«متین» به معنى قوى و شدید است و اصل آن از «متن» گرفته شده که به معنى عضله محکمى است که در پشت قرار دارد.
و «کید» با «مکر» از نظر معنى همسان است و همان گونه که در ذیل آیه 54