صفحه ٣٨٥

نفى و اثبات هاى پى درپى، و امر و نهى ها در آیات فوق، براى این است که مسلمانان در این گونه مسائل که در بدو نظر تضادى میان انجام دو وظیفه لازم تصور مى شود خط اصلى را پیدا کنند و بدون کمترین افراط و تفریط، در مسیر صحیح قرار گیرند. این دقت و ظرافت قرآن در این ریزه کارى ها، از چهره هاى فصاحت و بلاغت عمیق آن است.
به هر حال، آیه فوق کاملاً شبیه چیزى است که در آیه 8 سوره عنکبوت آمده است که مى گوید: (وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ حُسْنًا وَاِن جَاهَدَاکَ لِتُشْرِکَ بِى مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُمَا اِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ).

اى انسان! به پدر و مادر نیکى کن
در آیه 15 سوره احقاف مى خوانیم: (وَوَصَّیْنَا الاِْنسَانَ بِوَالِدَیْهِ اِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَوَضَعَتْهُ کُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى اِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِى أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِى أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَى وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی اِنِّی تُبْتُ اِلَیْکَ وَاِنِّى مِنَ الْمُسْلِمِینَ)؛ «ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکى کند، مادرش او را با ناراحتى حمل مى کند و با ناراحتى وضع حمل مى کند؛ و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سى ماه است؛ تا زمانى که به نیرومندى و کمال خوبى برسد و به چهل سالگى درآید مى گوید: «پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتى را که به من و پدر و مادرم دادى به جا آورم و کار شایسته اى انجام دهم که از آن خشنود باشى، و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوى تو بازگشتم (و توبه کردم)، و من از مسلمانانم».

تفسیر
این آیات و آیات آینده درحقیقت توضیحى است درباره دو گروه «ظالم» و «محسن». نخست به وضع «نیکوکاران» پرداخته و از مسأله نیکى به پدر و مادر