صفحه ٣٩٠

و تعبیر «فى ذریتى» (در فرزندان من) به طور مطلق، اشاره به تداوم صلاح و نیکوکارى در تمام دودمان اوست.
جالب اینکه در دعاى اول، پدر و مادر را شریک مى کند، و در دعاى سوم فرزندان را، ولى در دعاى دوم براى خود دعا مى کند، و این گونه است انسان صالح که اگر با یک چشم به خویشتن مى نگرد با چشم دیگر به افرادى که بر او حق دارند نگاه مى کند.
و در پایان آیه دو مطلب را اعلام مى دارد که هر کدام بیانگر یک برنامه عملى مؤثر است، نخست مى گوید: «پروردگارا! من در این سن و سال به سوى تو بازمى گردم و توبه مى کنم»؛ (اِنِّى تُبْتُ اِلَیْکَ).
به مرحله اى رسیده ام که باید خطوط زندگى من تعیین شود و تا آخر عمر همچنان ادامه یابد، آرى، من به مرز چهل سالگى رسیده ام و براى بنده اى چون من چقدر زشت و نازیباست که به سوى تو نیایم و خودم را از گناهان با آب توبه نشویم!
دیگر اینکه مى گوید: «من از مسلمین هستم»؛ (وَاِنِّى مِنَ الْمُسْلِمِینَ).
درحقیقت این دو جمله پشتوانه اى است براى آن دعاهاى سه گانه و مفهومش این است: چون من توبه کرده ام و تسلیم مطلق دربرابر فرمان توام، تو نیز بزرگوارى کن و مرا مشمول آن نعمت ها بفرما.

نیکى به پدر(1)
در آیه 67 سوره بقره مى خوانیم: (وَاِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ