صفحه ٣٨٧

به هر حال بار سنگینش را بر زمین گذاشته، دوران سخت دیگرى شروع مى شود، دوران مراقبت دائم و شبانه روزى از فرزند، دورانى که باید به تمام نیازهاى کودکى پاسخ گوید که هیچ گونه قدرتى براى بیان نیازهاى خود ندارد، اگر دردى دارد نمى تواند محل درد را تعیین کند و اگر ناراحتى از گرسنگى و تشنگى و گرما و سرما دارد قادر به بیان آن نیست، جز اینکه ناله سردهد و اشک ریزد، و مادر باید با کنجکاوى و صبر و حوصله تمام، یک به یک این نیازها را تشخیص دهد و برآورده کند.
نظافت فرزند در این دوران مشکلى است طاقت فرسا، و تأمین غذاى او که از شیره جان مادر گرفته مى شود ایثارى است بزرگ. بیمارى هاى مختلفى که در این دوران دامان نوزاد را مى گیرد و مادر باید با شکیبایى فوق العاده به مقابله با آن ها برخیزد مشکل دیگرى است.
اینکه قرآن در اینجا تنها از نارحتى هاى مادر سخن به میان آورده و سخنى از پدر در میان نیست، به علت بى اهمیتى آن نمى باشد، چراکه پدر نیز در بسیارى از این مشکلات شریک مادر است، ولى چون مادر سهم بیشترى دارد، بیشتر روى او تکیه شده است.
در اینجا این سؤال مطرح مى شود که در آیه 233 سوره بقره دوران شیرخوارگى دو سال کامل (24 ماه) ذکر شده است: (وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ)؛ «و مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر مى دهند، (این) براى کسى است که بخواهد دوران شیر دادن را تکمیل کند».
در حالى که مجموع «دوران حمل و شیرخوارگى» در آیه مورد بحث، فقط سى ماه ذکر شده، مگر ممکن است دوران حمل شش ماه باشد؟
فقها و مفسران با الهام از روایات اسلامى در پاسخ گفته اند: آرى، حداقل