معارف بوک

همان گونه که برکات زمین نیز منحصر به گیاهان نیست، بلکه انواع منابع آب هاى زیرزمینى، معادن گوناگون که بعضى در آن زمان کشف شده بود و بعضى با گذشت زمان آشکار گشت، همه در این عنوان جمع اند.
در پایان آیه به مطلبى اشاره مى کند که خود مى تواند پایه دلیل را تشکیل دهد، دلیلى واقع بینانه و همراه با نهایت انصاف و ادب، به گونه اى که طرف از مرکب لجاج و غرور پایین آید و به اندیشه و فکر بپردازد، مى گوید: «به یقین ما یا شما بر هدایت یا ضلالت آشکار هستیم».
اشاره به اینکه عقیده ما و شما با هم تضاد روشنى دارد، بنابراین ممکن نیست هر دو حق باشد، چراکه جمع بین نقیضین و ضدین امکان ندارد، پس حتماً یک گروه اهل هدایت است و گروه دوم گرفتار ضلالت. اکنون بیندیشید که کدام یک هدایت یافته و کدام یک گمراه است؟ در هر دو گروه بنگرید که در کدام یک نشانه هاى هدایت وجود دارد و در کدام ضلالت؟
و این یکى از بهترین روش هاى مناظره و بحث است که طرف را به اندیشه و خودجوشى وادارند، و اینکه بعضى آن را یک نوع تقیه پنداشته اند نهایت اشتباه است.
جالب اینکه «هدایت» را با کلمه «على» ذکر کرده و «ضلالت» را با «فى». اشاره به اینکه هدایت یافتگان گویى بر مرکب راهوارى نشسته، یا بر فراز بلندى قرار گرفته و کاملاً بر همه چیز مسلط اند، در حالى که گمراهان در گمراهى و ظلمت جهل شان فرو رفته اند.
این نیز قابل توجه است که نخست از «هدایت» سخن گفته، سپس از «ضلالت»، چراکه در آغاز جمله نخست مى گوید «ما» و بعد مى گوید «شما»، تا اشاره لطیف و کم رنگى به هدایت گروه اول و عدم هدایت گروه دوم باشد.
گرچه جمعى از مفسران، توصیف «مبین» را تنها مربوط به «ضلال» مى دانند،