در کتاب معروف قاموس، که یکى از معانى «توبه» «رجع علیه بفضله وقبوله» آمده است. ثالثاً در آیه مورد بحث، تخلف و انحراف از حق را تنها به گروهى از مؤمنان نسبت مى دهد، با اینکه توبه الهى را شامل حال همه مى داند، و این خود نشان مى دهد که توبه خدا در اینجا به معنى پذیرش عذر بندگان به خاطر گناه نیست، بلکه همان رحمت خاص الهى است که در این لحظات سخت، به یارى پیامبر (صلی الله علیه و آله) و همه مؤمنان بدون استثنا از مهاجران و انصار آمد و آن ها را در امر جهاد ثابت قدم ساخت.
آیه «توبه» امیدبخش ترین آیه قرآن(1)
در آیه 102 سوره توبه آمده است: (وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَى اللّهُ أَن یَتُوبَ عَلَیْهِمْ اِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ)؛ «و گروهى دیگر (مؤمنانى هستند که)، به گناهان خود اعتراف کردند و کار خوب و بد را به هم آمیخته اند؛ امید مى رود که خداوند توبه آنها را بپذیرد؛ به یقین، خداوند آمرزنده و مهربان است».
درمورد شأن نزول آیه فوق روایاتى نقل شده که در بیشتر آن ها به نام «ابولبابه انصارى» برمى خوریم. طبق روایتى او با دو یا چند نفر دیگر از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) از شرکت در جنگ «تبوک» خوددارى کردند، اما وقتى آیاتى را که در مذمّت متخلفین نازل شده بود شنیدند بسیار ناراحت و پشیمان گشتند و خود را به ستون هاى مسجد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) بستند. و هنگامى که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بازگشت و از حال آن ها خبر گرفت، دیگران عرض کردند: آن ها سوگند یاد کرده اند که خود را از ستون باز نکنند تا اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) باز کند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: من نیز سوگند یاد مى کنم که چنین کارى را نخواهم کرد مگر اینکه خداوند به من اجازه دهد.