معارف بوک

الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا کَادَ یَزِیغُ قُلُوبُ فَرِیقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ اِنَّهُ بِهِمْ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ)؛ «به یقین خداوند رحمت خود را شامل حال پیامبر و مهاجران و انصار، که در زمان عسرت و شدّت (در جنگ تبوک) از او پیروى کردند، نمود؛ بعد از آنکه نزدیک بود دل هاى گروهى از آنها، از حقّ منحرف شود (و از میدان جنگ بازگردند)؛ سپس خدا توبه آنها را پذیرفت، چراکه او نسبت به آنان رئوف و مهربان است».
منظور از توبه خدا بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این آیه چیست؟
بدون شک، پیامبر معصوم گناهى نداشته که بخواهد از آن توبه کند و خدا توبه او را بپذیرد (هرچند عده اى از مفسران اهل تسنن تعبیر فوق را دلیل بر صدور لغزشى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ماجراى تبوک گرفته اند).
ولى دقت در خود آیه و سایر آیات قرآن به نادرست بودن این تفسیر گواهى مى دهد، زیرا اولاً توبه پروردگار به معنى بازگشت او به رحمت و توجه به بندگان است ودر مفهوم آن، گناه و یا لغزش نیست، چنان که در سوره نساء بعد از ذکر قسمتى از احکام اسلام، مى فرماید: (یُرِیدُ اللّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَیَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ وَیَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ)؛ «خداوند مى خواهد احکام خود را براى شما تبیین کند و به روش شایسته کسانى که قبل از شما بودند شما را هدایت نماید و بر شما توبه کند، و خداوند عالم و حکیم است».
در این آیه و پیش از آن، سخن از گناه و لغزشى به میان نیامده، بلکه طبق تصریح همین آیه، سخن از تبیین احکام و هدایت به سنت هاى ارزنده پیشین در میان است و این خود نشان مى دهد که توبه در اینجا به معنى شمول رحمت الهى نسبت به بندگان است.
ثانیاً در کتب لغت نیز یکى از معانى «توبه» همین موضوع ذکر شده، از جمله