عاملى است که دوزخیان را به دوزخ مى کشاند، و در آیات مورد بحث نیز چهار عامل دیگر، یعنى «غرور»، «لجاجت»، «سرکشى» (عتو) و «فاصله گرفتن از حق» (نفور) سبب بدبختى و گمراهى انسان معرفى شده است.
اگر درست دقت کنیم مى بینیم که این عوامل نیز با عامل گذشته در ارتباط است، زیرا این صفات زشت بر گوش و چشم بصیرت انسان پرده مى افکند و مانع او از درک حقایق مى شود.
انواع غرور و فریب(1)
در آیه 33 سوره لقمان مى خوانیم: (یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْماً لاَّ یَجْزِی وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَلاَ مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَیْئًا اِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلاَ تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلاَ یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ)؛ «اى مردم! تقواى الهى پیشه کنید و بترسید از روزى که نه پدرى مجازات فرزندش را پذیرا مى شود و نه فرزندى چیزى از مجازات پدرش را؛ به یقین وعده الهى حقّ است؛ پس مبادا زندگانى دنیا شما را بفریبد ومبادا (شیطان) فریبکار شما را به (کرم) خدا بفریبد».
این گونه آیات هشدار مى دهد که زرق و برق زندگى دنیا شما را نفریبد، سپس از فریب شیطان سخن مى گوید و درباره آن اعلام خطر مى کند، زیرا مردم چند گروه اند:
بعضى آن قدر ضعیف و ناتوان اند که تنها مشاهده زرق و برق دنیا براى فریب و غرورشان کافى است. اما بعضى که مقاومت بیشترى دارند، وسوسه هاى شیطان نیز باید به آن افزوده شود، و شیطان درون وبرون دست به دست هم دهند تا آن ها را بفریبند. تعبیرات آیه فوق هشدارى است به همه این گروه ها.
ذکر این نکته نیز لازم است که «غرور» (بر وزن جسور) به معنى هر موجود