معارف بوک

دربر مى گیرد (به ویژه با توجه به این که «اطراف» جمع است، در حالى که روز دو طرف بیشتر ندارد در نتیجه مشخص مى شود که اطراف معنى وسیعى دارد که ساعات مختلف روز را شامل مى شود). احتمال سومى نیز در تفسیر آیه وجود دارد و آن این که اشاره به اذکار خاصى باشد که در روایات اسلامى در این ساعات مخصوص وارد شده است، از جمله در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه فوق مى خوانیم که فرمود: «بر هر مسلمانى لازم است قبل از طلوع آفتاب وقبل از غروب آن ده بار این ذکر را بگوید: «لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ المُلکُ وَلَهُ الحَمدُ یُحیى وَیُمیتُ وَیُمیتُ وَیُحیى وَهُوَ حَىٌّ لا یَموتُ بِیَدِهِ الخَیرُ وَهُوَ عَلى کُلِّ شَىءٍ قَدیرٌ».
ولى به هر حال این تفسیرها منافاتى با هم ندارد و ممکن است آیه، هم اشاره به تسبیحات باشد، و هم اشاره به نمازهاى واجب و مستحب در روز وشب، و بر این اساس، تضادى میان روایاتى که در این زمینه رسیده نخواهد بود، زیرا در بعضى از روایات به اذکار مخصوص و در بعضى به نماز تفسیر شده است.
ذکر این نکته نیز لازم است که جمله (لَعَلَّکَ تَرْضَى) درواقع نتیجه حمد و تسبیح پروردگار و شکیبایى درمقابل گفته آن هاست، چراکه این حمد و تسبیح و نمازهاى شب و روز، پیوند انسان را با خدا آن چنان محکم مى کند که به هیچ چیز جز او نمى اندیشد، از حوادث سخت نمى هراسد و با داشتن چنین تکیه گاه محکمى از دشمنان واهمه نمى کند، در نتیجه آرامش و اطمینان، روح و جان او را پر مى کند.
و منظور از تعبیر «لعل» (شاید) ممکن است این باشد: «لعل» معمولاً اشاره به شرایطى است که براى گرفتن نتیجه لازم مى باشد، براى مثال: نماز و ذکر خدا به شرطى مایه چنین آرامشى است که با حضور قلب و آداب کامل انجام شود.
همچنین گرچه مخاطب در این آیه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) است، ولى قرائن نشان مى دهد که این حکم جنبه عمومى دارد.