معارف بوک

جمع تمام این معانى در مفهوم وسیع آیه نیز بى مانع است. بر این اساس، پیروزمندان و شکست خوردگان در صحنه زندگى دنیا مشخص مى شوند و معیار ارزیابى این دو گروه چیزى جز «تزکیه نفس و نمو و رشد روح تقوا و اطاعت خداوند» یا «آلودگى به انواع معاصى و گناهان» نیست و از اینجا روشن مى شود اینکه در حدیثى از امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام) در تفسیر آیه نقل شده است که فرمود: «قد افلح من اطاع وخاب من عصى»: «رستگار شد کسى که اطاعت کرد، و نومید و محروم گشت کسى که عصیان نمود»(1) درحقیقت بیان نتیجه و حاصل مقصود است.
در حدیث دیگرى آمده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هنگامى که آیه (قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا) را تلاوت مى فرمود، توقف مى کرد و چنین دعا مى نمود: «اللَّهُمَّ آتِ نَفسِی تَقواها، وَأَنتَ وَلِیُّها وَمَولاها، وَزَکَّها وَأَنتَ خَیرُ مَن زَکّاها؛ پروردگارا! به نفس من تقوایش را مرحمت کن، تو ولى و مولاى آن هستى، و آن را تزکیه فرما که تو بهترین تزکیه کنندگانى».(2)
این سخن نشان مى دهد که پیمودن این راه پرپیچ وخم، و گذشتن از این گردنه صعب العبور حتّى براى پیامبر (صلی الله علیه و آله) جز به توفیق الهى ممکن نیست، یعنى گام هاى بندگان به علاوه تأییدات خداوند، و لذا در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم که در تفسیر این دو آیه فرمود: «أَفلَحَت نَفسٌ زَکّاهَا اللّهُ، وَخابَت نَفسٌ خَیَّبَهَا اللّهُ مِن کُلِّ خَیرٍ؛ رستگار شد نفسى که خدا او را تزکیه کرده و نومید و محروم گشت نفسى که خدا او را از هر خیر محروم نموده است».(3)