معارف بوک

السنة» (سال او را گرفت) یعنى گرفتار خشکسالى شد، و شاید علت آن این باشد که سال هاى قحطى دربرابر سال هاى عادى و معمولى کم است، بنابراین اگر منظور از سال، سال هاى عادى باشد، چیز تازه اى نیست، در نتیجه از آن معلوم مى شود که منظور، سال هاى فوق العاده، یعنى قحطى است.
کلمه «آل» در اصل «اهل» بوده و سپس به اصطلاح «قلب شده» و به این صورت درآمده است و «اهل به معنى نزدیکان و خاصان انسان است، اعم از اینکه بستگان نزدیک او باشند و یا همفکران و همگامان و اطرافیان.
با اینکه خشکسالى و قحطى، دامان همه فرعونیان را گرفت، ولى در آیه فوق، تنها سخن از نزدیکان و خاصان او به میان آمده، اشاره به اینکه آنچه مهم است این است که آن ها بیدار شوند، زیرا نبض سایر مردم به دست آن هاست، آن ها هستند که مى توانند دیگران را گمراه سازند و یا به راه آورند، به همین علت فقط از آنان سخن به میان آمده، اگرچه دیگران نیز گرفتار همین عواقب بودند.
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که خشکسالى براى مصر بلاى بزرگى محسوب مى شد، زیرا مصر یک کشور کاملاً وابسته به کشاورزى بود و خشکسالى همه طبقات آن را تحت فشار شدید قرار مى داد، ولى به یقین آل فرعون که صاحبان اصلى زمین ها و منافع آن بودند بیش از همه زیان مى دیدند.
همچنین از آیه فوق معلوم مى شود که خشکسالى، چند سال ادامه یافت، زیرا کلمه «سنین» جمع است، به خصوص که «نقص من الثمرات» (کمبود میوه ها) نیز به آن اضافه شده، زیرا خشکسالى هاى موقت ممکن است در درختان کمتر اثر بگذارد، اما هنگامى که طولانى شود، درختان را نیز از بین مى برد. این احتمال نیز وجود دارد که علاوه بر خشکسالى، آفتى میوه هاى آن ها را فراگرفته باشد.
جمله «لعلهم یذکرون» نیز گویا اشاره به این نکته است که توجه به حقیقت توحید در روح آدمى از آغاز وجود دارد، سپس به دلیل تربیت هاى نادرست و یا