معارف بوک

به «لعل» در جمله (لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ) به این علت است که چشیدن عذاب هاى هشداردهنده، علّت تامه براى بیدارى نیست، بلکه جزء علت است و به زمینه آماده نیاز دارد و بدون این شرط به نتیجه نمى رسد، و کلمه «لعل» اشاره به این حقیقت است.
همچنین از این آیه، یکى از فلسفه هاى مهم مصائب و بلاها و رنج ها که از سؤال برانگیزترین مسائل در بحث توحید و خداشناسى و عدل پروردگار است روشن مى شود.
نه تنها در اینجا، بلکه در آیات دیگر قرآن نیز به این حقیقت اشاره شده است، ازجمله در آیه 94 سوره اعراف مى خوانیم: (وَمَا أَرْسَلْنَا فِى قَرْیَةٍ مِّن نَّبِىٍّ اِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ)؛ «و ما در هیچ شهر و آبادى پیامبرى نفرستادیم مگر اینکه اهل آن را به سختى ها و رنج ها گرفتار ساختیم؛ شاید (به خود آیند و به سوى خدا) بازگردند و تضرع کنند».
و چون هرگاه هیچ یک از وسایل بیدارکننده، حتى مجازات الهى سود ندهد، راهى جز انتقام پروردگار از این گروه که ظالم ترین افرادند وجود ندارد، در آیه بعد چنین مى فرماید: «چه کسى ستمکارتر است از آن کس که آیات پروردگارش به او تذکر داده شده و او از آن روى برگردانده است؟!»؛ (وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُکِّرَ بِآیَاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْهَا)؛ «به یقین ما از این مجرمان بى ایمان انتقام خواهیم گرفت»؛ (اِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ).
این ها درحقیقت کسانى هستند که نه مواهب و نعمت هاى الهى در آن ها مؤثر افتاده و نه عذاب و بلاى هشداردهنده او، بنابراین ظالم تر از این ها کسى نیست و اگر از آن ها انتقام گرفته نشود از چه کسى انتقام گرفته شود؟!
روشن است که با توجه به آیات گذشته، منظور از «مجرمان» در اینجا منکران مبدأ یا معاد و گنهکاران بى ایمان است.