صفحه ٢٩١

براى شما سرمشق نیکویى در زندگى ابراهیم و کسانى که با او بودند وجود داشت، در آن هنگامى که به قوم (مشرک) خود گفتند: «ما از شما و آنچه غیر از خدا مى پرستید بیزاریم؛ ما نسبت به شما کافریم؛ و میان ما و شما دشمنى و کینه آشکار شده است؛ تا آن زمان که به خداى یگانه ایمان بیاورید! ـجز آن سخن ابراهیم که به پدرش [عمویش آزر] گفت (و وعده داد) که براى تو آمرزش طلب مى کنم و در عین حال دربرابر خداوند براى تو مالک چیزى نیستم (و اختیارى ندارم)!ـ پروردگارا! ما بر تو توکّل کردیم و به سوى تو بازگشتیم و بازگشت همه به سوى توست».
از آنجا که قرآن مجید در بسیارى از موارد براى تکمیل تعلیمات خود، از الگوهاى مهمى که در میان انسان ها وجود داشته شاهد مى آورد، در آیات مورد بحث نیز به دنبال نهى شدیدى که از دوستى با دشمنان خدا در آیات قبل شده، سخن از ابراهیم (علیه السلام) و برنامه او به عنوان پیشواى بزرگى که مورد احترام همه اقوام، به ویژه قوم عرب بوده به میان مى آورد و مى فرماید: «براى شما در زندگى ابراهیم و کسانى که با او بودند اسوه خوبى وجود داشت»، ابراهیم (علیه السلام) بزرگِ پیامبران، کسى که زندگى اش سرتاسر درس بندگى و عبودیت خدا، جهاد فى سبیل الله، و عشق به ذات پاک او بود، ابراهیمى که امت اسلامى از برکت دعاى او و مفتخر به نام گذارى او مى باشد، مى تواند براى شما سرمشق خوبى در این زمینه شود. منظور از تعبیر (وَالَّذِینَ مَعَهُ) (آن ها که با ابراهیم بودند) مؤمنانى است که او را در این راه همراهى مى کردند، هرچند قلیل و اندک بودند، و این که منظور، پیامبرانى است که با او هم صدا شدند، یا انبیاى معاصر او چنان که بعضى احتمال داده اند بعید به نظر مى رسد، به خصوص که مناسب این است که قرآن در اینجا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) را به «ابراهیم»، و مسلمانان را به اصحاب و یاران او تشبیه کند. در تواریخ نیز آمده است که گروهى در بابل بعد از مشاهده معجزات ابراهیم (علیه السلام)