صفحه ٥٩

علم مرز مکانى ندارد، تا چین و ثریّا نیز باید در طلبش دوید.
مرز زمانى ندارد، از گاهواره تا گور ادامه دارد.
از نظر معلم مرز نمى شناسد، چراکه حکمت، گمشده مؤمن است و نزد هر کس بیابد آن را مى گیرد و اگر گوهرى از دهان ناپاکى بیفتد آن را برمى دارد. مرز از نظر میزان تلاش و کوشش نیز ندارد، به اعماق دریاها فرو مى رود و کسب دانش مى کند و حتى در راه کسب آن جان عزیزش را مى دهد. بر این اساس، در منطق اسلام، کلمه «فارغ التحصیل» یک کلمه بى معنى است، یک مسلمان راستین هرگز تحصیل علمش پایان نمى پذیرد، همواره دانشجوست و طالب علم، حتى اگر برترین استاد شود.
جالب اینکه در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم که به یکى از یارانش فرمود: ما در هر شب جمعه سرور و شادى خاصى داریم. او عرض کرد: خداوند این شادى را افزون کند، این چه شادى اى است؟ فرمود: «إذا کانَ لَیلَةُ الجُمُعَةِ وافى رَسولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله) العَرشَ وَ وافَى الأئمَّةُ (علیهم السلام) وَ وافَینا مَعَهُم فَلا تُرَدُّ أرواحُنا بِأبدانِنا إلّا بِعِلمٍ مُستَفادٍ وَ لَولا ذلِکَ لاَنفَدنا؛ هنگامى که شب جمعه مى شود روح پاک پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ارواح ائمه (علیه السلام) و ما با آن ها به عرش خدا مى رویم و ارواح ما به بدن ها بازنمى گردد مگر با علم و دانش تازه اى و اگر چنین نبود، علوم ما پایان مى گرفت».(1)
این مضمون در روایات متعددى با عبارات گوناگون بیان شده و نشان مى دهد که تا پایان جهان، بر علم و دانش پیامبر و امامان (علیهم السلام) افزوده مى شود.
در روایت دیگرى از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم که فرمود: «إذا أتى عَلَىَّ یَومٌ لا أزدادُ فیهِ عِلماً یُقَرِّبُنی إلَى اللّهِ فَلا بارَکَ اللّهُ لی فی طُلوعِ شَمسِهِ؛ آن روز که فرا