توبه گاهي به بنده نسبت داده مي شود و در اين صورت با «الي» متعدي مي شود و به معناي برگشتن بنده به سوي خدا، با استغفار و دست کشيدن از معصيت است و گاهي به خداوند نسبت داده مي شود و در اين صورت با «علي» متعدي مي شود و به معناي قبول توبه عبد و توجه و بازگشت خدا به بنده با افاضه رحمت و لطف خويش است.
دلايل وجوب توبه
اقتضاي فطرت انسان حرکت در مسير خداوند و راه راست و انجام کارهاي نيک است. اما گاهي عوامل شيطاني، انسان را از مسير خداوند و راهي که فطرت خدا داد براي انسان ترسيم کرده منحرف مي سازند و انسان را به بدي و انجام گناه وادار مي کنند. در اين صورت، توبه به معناي بازگشت به مسير صحيح و راهي است که خداوند براي انسان تعيين کرده و پاسخ دادن به نداي فطرت مي باشد. شکي نيست که توبه و بازگشت از گناهان و لغزش ها عقلاً واجب است. دلايل وجوب عقلي توبه عبارت اند از:
1. وجوب شکر منعِم: توبه متضمن شکر منعِم است، چه اينکه نافرماني و سر پيچي از دستورات الاهي مصداق بارز ناسپاسي و نافرماني است و بهترين سپاس و شکر گزاري خداوند، اطاعت از خداوند و انجام دستورات اوست و براي باز گشتن به سپاس و شکر خداوند بايسته است که انسان توبه کند.
2. لزوم دفع ضرر: گرفتار شدن به کيفر و عذاب الاهي که به وسيله نافرماني خداوند حاصل مي آيد بزرگ ترين ضرري است که متوجه انسان مي گردد و براي دفع اين ضرر خطير و بزرگ، انسان بايد توبه کند.
همچنين در شرع و کتاب و سنت توبه واجب گرديده و آيات و روايات فراواني بر وجوب آن دلالت دارد که به اختصار به برخي از آنها اشاره مي کنيم:
خداوند متعالي پس از آنکه به زنان مؤمن سفارش مي کند که در برابر نامحرمان خود