غم، فطري است و طبيعت انسان ايجاب مي کند که در شرايط خاصي غمگين گردد و اين دو حالت در جاي خود و با رعايت اعتدالْ مفيد و ثمربخش مي باشند. و تعيين موارد صحيح و حدّ اعتدال آنها در مواردي با دليل عقلي مشخص مي گردد. البته حوزه تشخيص عقل محدود است و عقل به طور کامل نمي تواند انسان را به همه مواردي که اعمال حالات رواني صحيح و بجاست راهنمايي کند و گاهي عقل در تشخيص مصاديق صحيح آن حالات دچار ابهام و اشتباه مي شود. البته براي متدينان، بهترين راه براي تشخيص درست آموزه ها و دستورات ديني است و آنان با مراجعه به آن تعاليم سعادت بخش، درمي يابند که دين در چه مواردي شادي را مفيد و لازم مي داند و در چه مواردي حزن و اندوه را. در چه مواردي ما را به تقويت حالت خوف و خشيت، و يا رجا و اميد دعوت مي کند.
نقد نظر برخي از روان شناسان
گفته شد که همه حالات، احساسات و عواطف و از جمله حالت خوف براي انسان مفيد و لازم است، چنان که در جاي خود اميدْ مفيد و لازم است. اما در مقابل اين رويکرد، امروزه در مباحث روان شناسي به طور مطلق، اميد مطلوب و مفيد و رمز موفقيت، سعادت و پيشرفت و عامل اصلي تداوم حيات معرفي مي شود و در مقابل، از ترس نکوهش مي شود. تا آنجا که برخي از ناآگاهان به دروغ به امير مؤمنان(عليه السلام) نسبت داده اند که آن حضرت فرموده است که «ترس از بزرگ ترين گناهان است.» از نظر اسلام و عقل، هم غلبه ترس بر انسان به گونه اي که اعتمادبه نفس و توکل را از انسان بازستاند مردود و مذموم است و هم نفي و رد مطلق ترس، و اسلام حفظ تعادل و بروز به جاي اين حالت رواني را توصيه مي کند.
اگر نيک بنگريم درمي يابيم که هيچ انسان عاقلي خالي از ترس و اميد نيست و همه