گفتار دهم: (نبرد دشوار و پيوسته انسان با نفس سرکش (2))
جايگاه نفس و مصاف آن با عقل
مفهوم نفس، به خودي خود، بار ارزشي مثبت و منفي ندارد و حکم خوب و يا بد بر آن مترتب نمي گردد. در قرآن نيز به همين منوال به کار رفته است. خداوند مي فرمايد: وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا؛(129) «و [قسم] به نفس و آن که آن را راست و درست ساخت. پس بدکاري و پرهيزگاري اش را به وي الهام کرد».
شايد منظور از آيه اين باشد که ما يک دسته خواسته هايي داريم که نتايج مطلوب دارد و ما را به تکامل مي رساند. در مقابل، خواسته هايي داريم که اگر از حد خود تجاوز کنند و ضوابط و قواعد ارضاء آنها رعايت نگردد، مانع دستيابي انسان به کمال مي گردند. آن بخش از خواسته هايي که مرز و حدشان رعايت نمي شود به بي بندوباري و فجور مي انجامند و آن بخش از خواسته هايي که حد و مرز دارند و به بي بندوباري نمي انجامند و در ارتباط با آنها انسان خوديابي و کنترل دارد، تقواي نفس به حساب مي آيد. همچنين تمايلات و خواسته هايي که به فجور مي انجامند حسي و حيواني هستند و از تمايلاتي که به سمت تقوا جهت گيري شده اند، زودتر