معارف بوک

را بر طبق مصداق، يعنى به شرط وجود مرجع خارجى به كار نمى برند، هر چند آن طور هم كه ايدآليست ها تصور مى كنند اين چنين نيست كه گمان كنيم نظريه ها سراپا دلخواهانه اند.
وسيله انگاران كارى به اين كه اين نظريه درست يا غلط است ندارند، به مفيدبودن آن كار دارند. در انتقاد به وسيله انگاران بايد پرسيد راستى اگر دو نظريه در عين تناقض با همديگر، هر دو مفيد بودند آيا بايد هر دو را پذيرفت؟ مسلّم سيره ى علما اين چنين نيست، بلكه در روش علمى بيش از مفيدبودن يك نظريه بايد ديد آن نظريه چقدر از واقعيت خبر مى دهد.
3- نظريه ى ايدآليست ها: اين گروه معتقدند نظريه ها و قوانين علمى صورت هاى ذهنى دانشمندان است بر ماده ى بى شكل داده هاى حسى. «ادينگتون» مى گويد: «ذهن با قدرت انتخابى يا انتخابگرى اش جريان هاى طبيعت را در قالب قوانينى مى ريزد و مى نگرد كه عمدتاً موافق با انتخاب خود اوست. و مى توان گفت ذهن در كشف اين قوانين همان چيزى را از طبيعت بازپس مى گيرد كه در طبيعت نهاده يا به طبيعت نسبت داده». مى گويد: ما در طرح نظريه هاى علمى مَثَلِمان، مَثَل كسى است كه دنبال كننده ى جاى پاهايى بر شن ها است كه سرانجام پى مى برد ردّ پاى خودش بوده است. و نيز مى گويد: ويژگى هايى كه ما فكر مى كنيم در طبيعت يافته ايم، ساخته ى خود ماست كه در طى عمليات مشاهده و اندازه گيرى ساخته و پرداخته شده اند. ما به ضرب «انتخاب ذهنى» جهان را به قالبى كه مى توانيم بفهميم در مى آوريم.
در انتقاد به «ادينگتون» گفته اند: همان طور كه پوزيتيويست ها جنبه ى نظرى علم را ناديده گرفته اند، و انتظار دارند همه ى اجزاء يك نظريه ى علمى مشاهده پذير باشد، امثال ادينگتون هم تصور كرده اند نظريات علمى هيچ جنبه ى تجربى ندارند و همه ى آن ها ساخته ى ذهن دانشمندان است.
4- نظريه ى اصالت واقع: اين گروه معتقدند نظريه ها و قوانين علمى حكايتى دقيق از حوادث موجود در عالم خارج اند، بر خلاف پوزيتيويست ها مى گويند: آنچه واقعى است مشاهده پذير نبايد باشد، و طرفدار اين رأى بر خلاف وسيله انگاران هستند و معتقدند؛ مفاهيم علمى، همان قدركه مفيداند، صادق و حقيقى هم هستند. اين گروه بر خلاف ايدآليست ها برآنند كه مفاهيم علمى، ماهيت حوادث واقع در جهان را باز مى نمايند و مفاهيم علمى