جلسه هشتم: تبيين ساختار و شكل حكومت
1. جايگاه تعريف عنصرى و مصداقى
در اين جلسه بحث ما درباره ساختار و شكل حكومت اسلامى است و در اين راستا مناسب ديدم خاطره‌اى را از بنيان‌گذار انقلاب اسلامى ايران، حضرت امام خمينى (رحمه‌الله) ، نقل كنم: در آغاز انقلاب وقتى خبرنگاران خارجى از امام سؤال مى‌كردند كه پس از سرنگونى حكومت شاهنشاهى چه رژيم و حكومتى را سركار مى‌آوريد؟ فرمودند حكومتى چون حكومت اميرالمؤمنين (عليه السلام) . بى‌ترديد تعريف و تبيين حكومت اسلامى براى خبرنگارانى كه از فرهنگ و بافت اجتماعى خاص خود برخوردار بودند و با توجه به تفاوت اساسى آنها با ما در اين عرصه، آمادگى ذهنى براى درك مفاهيم اسلامى و حكومت اسلامى نداشتند، ساعت‌ها وقت مى‌طلبيد؛ اما امام با يك جمله جواب كامل و قانع كننده‌اى به آنها دادند. چرا كه با شناخت ويژگى‌هاى حكومت اميرالمؤمنين ـ كه براى دوست و دشمن شناخته شده بود و چندان به مطالعه و بررسى گسترده نياز نداشت ـ الگوى حكومتى ما نيز شناخته مى‌شد.
اين نوع تبيين و تعريف؛ يعنى، تعريف مصداقى ساده‌ترين راه براى شناساندن ماهيتى به عموم مردم است. چون درك مفاهيم انتزاعى براى عموم مردم دشوار است و بيشتر با مصاديق خارجى سروكار دارند و از اين رو با اشاره و يا ذكر مصداق و نمونه خارجى بهتر مى‌توان حقيقتى را به آنها تفهيم كرد؛ مثلاً اگر سؤال كنند برق چيست؟ با اشاره به چراغ برق يا وسيله‌اى كه با استفاده از برق به كار گرفته مى‌شود ماهيت برق را برايشان آشكار مى‌سازيم. بى‌ترديد در اين نوع تعريف، از ذكر ذاتيّات و عوارض و ويژگى‌هاى اصلى خوددارى شده است. اما در محافل علمى و آكادميك بايد تعريف برگرفته از ويژگى‌هاى ذاتى و اصلى و يا عرضى باشد كه در شمار آن تعاريف، تعريف به جنس و فصل است كه در منطق ذكر شده است. در اين گونه تعريف، ابتدا مفهوم عام و فراگير ذكر مى‌شود و سپس مفهومى خاص كه