از ذکر مفاسد دیگر آن زمان ممکن است ازقبیل ذکر عام بعد از خاص باشد؛ زیرا هنگامى که اسلام وارونه شود، دروغ به جاى راستى و فسوق به جاى عفاف مى نشیند؛ همچنین سایر ارزش ها و ضد ارزش ها جابه جا مى شود.
نکته
آثار سلطه فرومایگان!
آنچه امام (علیه السلام) در سه بخش از این خطبه، به عنوان پیشگویى حوادث آینده جامعه اسلامى بیان فرموده، ترسیم بسیار دقیق و حساب شده اى از تمام حکومت هاى جبّار خودکامه در طول تاریخ است. هنگامى که آن ها پایه هاى خود را محکم مى کنند تمام نیکان و پاکان را از صحنه اجتماع کنار مى زنند و مدیران و دستیاران خود را از افراد بى بندوبار و بى ایمان و نوکرمآب که «به جاى کلاه، سر مى آورند»، برمى گزینند. مؤمنان را تحت فشار قرار مى دهند و مردم را به جهل و نادانى و بى خبرى سوق مى دهند. دروغ همه جا را فرامى گیرد و صدق و راستى برچیده مى شود. فرومایگان بر مقدّرات مردم مسلّط مى شوند و بسیارى از مردم به حکم «أَلنَّاسُ عَلَى دِینِ مُلوُکِهِمْ» از آن حکّام و سلاطین درنده خو پیروى مى کنند. نظام ارزش جامعه به کلّى دگرگون مى شود و فى المَثَل: بى عفّتى و ناپاکى مایه افتخار، و پاک دامنى از اسباب سرافکندگى به حساب مى آید.
این گونه حکومت ها، در محیط هاى مذهبى، با مذهب نمى جنگند؛ بلکه سعى مى کنند مذهب را از درون تهى سازند و تعلیمات آن را تحریف کنند و به این طریق از احساسات مذهبى مردم به نفع مقاصد شوم خود استفاده کنند. خرافات را در میان مردم ترویج مى دهند و به بعضى از ظواهر مذهبى اهمیّت داده، عمق وباطن آن را از میان مى برند.
هرگاه با این معیارهاى دقیقى که مولا امیرمؤمنان (علیه السلام) در این خطبه بیان کرده به