خطبه در یک نگاه
با توجه به این که شأن ورود این خطبه ـ به گونه اى که شارحان نهج البلاغه نوشته اند ـ جریان سرپیچى مردم کوفه از فرمان على (علیه السلام) جهت مقابله با لشکریان غارتگر معاویه بعد از واقعه جنگ نهروان بوده است، امام (علیه السلام) در بخش اوّل این خطبه، مردم متمرّد کوفه را با شدیدترین عتاب و سرزنش ـ که در نوع خود کم نظیر یا بى نظیر است ـ روبرو مى سازد و به این امید که غیرت آن ها به جوش آید و آماده نبرد با ظالمان شوند، آن ها را با شلّاق هاى توبیخ مى نوازد و از تعبیرات مختلف، براى بیدار کردن آن ها از خواب خرگوشى بهره مى گیرد ومقصود از همه این توبیخ ها و سرزنش ها آن است که پیش از سیطره ظالمان بى رحم، بر جان ومال و ناموس آن ها و بر حکومت اسلامى، به خود آیند و به پا خیزند و آتش فتنه را خاموش و دست ظالمان را از قلمرو حکومت اسلامى قطع کنند!
در بخش دیگرى از این خطبه، آن ها را به پیروى اهل بیت (علیهم السلام) ـ که سبب هدایت و نجات آن هاست ـ دعوت مى کند و درواقع، همان مضمون و محتواى حدیث «ثَقَلَین» را به آن ها یادآور مى شود.
سپس مردم کوفه را با یاران پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مقایسه مى کند وبا این مقایسه، روشن مى سازد که چقدر میان آن ها و یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) ازنظر ایمان وتقوا وعبادت و جهاد و استقامت و شجاعت، تفاوت وجود داشت.
روشن است که هر دو بخش خطبه، یک هدف را تعقیب مى کند و آن، بسیج لشکر کوفه است براى مقابله با دشمن؛ دشمنى که به هیچ چیز آن ها ـ نه دین و نه دنیایشان ـ رحم نمى کرد.
* * *