خداداد را از دست دهد؛ شبیه آنچه در شعر معروف منسوب به مولا امیرمؤمنان (علیه السلام) آمده است :
أَتَزْعَمُ أَنَّکَ جِرْمٌ صَغِیرٌ *** وَ فَیکَ انْطَوَى الْعَالَمُ الأکْبَرُ
«آیا گمان مى کنى موجود کوچکى هستى حال آن که عالم کبیر در تو خلاصه شده است».(1)
البتّه با توجّه به این که استعمال لفظ در اکثر از معنا هیچ مشکلى ندارد، بلکه از زیبایى ها و بدایع کلام است، جمع بودن هر سه تفسیر در کلام امام (علیه السلام) بعید به نظر نمى رسد؛هرچند جمله هاى بعد در این خطبه، با معناى دوم و سوم متناسب تر است.
و در ادامه این سخن و به عنوان شرح بیشتر، عالم نمایان بى خبر و دور از حق را چنین معرّفى مى کند: «از مبغوض ترین افراد نزد خدا بنده اى است که خدا او را به خودش واگذاشته، از راه راست منحرف گشته، و بدون راهنما گام برمى دارد!»؛ (وَ إِنَّ مِنْ أَبْغَضِ الرِّجَالِ إِلَى اللهِ تَعَالَى لَعَبْدآ وَ کَلَهُ اللهُ إِلَى نَفْسِهِ، جَائِرآ عَنْ قَصْدِ السَّبِیلِ، سَائِرآ بَغَیْرِ دَلِیلٍ).
بدیهى است که تنها کسى از میان انبوه موانع و خطرها و پرتگاه ها مى تواند بگذرد و به مقصد برسد که مشمول عنایت الهى و تحت رعایت او باشد و اگر کسى ـ به سبب اعمالش ـ به حال خود رها شود، به یقین هلاک خواهد شد؛ از راه راست منحرف مى گردد و بدون راهنما در بیابان زندگى سرگردان مى شود!
براى توضیح بیشتر مى افزاید: «او (چنان فریفته دنیاست که) اگر به تحصیل دنیا خوانده شود، اجابت مى کند و براى آن مى کوشد، و اگر به تحصیل آخرت دعوت شود، سستى مى ورزد!»؛ (إنْ دُعِیَ إلى حَرْثِ الدُّنیا عَمِلَ، وَ إِنْ دُعِیَ إِلَى حَرْثِ الاْخِرَةِ کَسِلَ!).
آن جدیّت در امر دنیا و این سستى و کسالت در امر آخرت، به این علت است