معارف بوک

پى برند و بدانند چه کار بزرگى انجام شده است و نیز از این طریق، به مقام والاى پیامبر (صلی الله علیه و آله) آشناتر شوند؛ چراکه ایجاد چنین تحوّل عظیمى اراده اى آهنین، استقامتى بى نظیر و تدبیرى بسیار عالى و برنامه اى روشن لازم دارد، که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) واجد همه آن ها بود. امام (علیه السلام) در این خطبه، ضمن هفت جمله وضع عصر جاهلیّت را کاملا تبیین مى کند.
در نخستین و دومین جمله چنین مى فرماید: «(خداوند) او را زمانى مبعوث کرد که مردم در حیرت و گمراهى، سرگردان بودند و در فتنه ها غوطه ور»؛ (بَعَثَهُ وَالنَّاسُ ضُلاَّلٌ فِی حَیْرَةٍ، وَ حَاطِبُونَ فِی فِتْنَةٍ).
بى شک، ضلالت و گمراهى اگر توأم با سرگردانى نباشد، ممکن است انسان خود را از آن نجات دهد؛ مانند کسى که راه را گم کرده و از قرائن، طریق نجات را به دست مى آورد؛ بدبختى آن جاست که گمراهى با حیرت و سرگردانى همراه باشد و مردم در دوران جاهلیّت چنین بودند.
«حَاطِب» به کسى گفته مى شود که هیزم جمع آورى کند. مردم عصر جاهلیّت، در عین گرفتارى در میان شعله هاى فتنه، همواره هیزم بر آتش آن مى افزودند ومشکل عظیم آن ها همین بود که هیزم آور فتنه ها بودند.
در سومین و چهارمین جمله مى افزاید: «هوى وهوس هاى سرکش، آن ها را به خود جلب کرده، و تکبّر و خودبرتربینى، آن ها را به پرتگاه افکنده بود»؛ (قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الأَهْوَآءُ، وَاسْتَزَلَّتْهُمُ الْکِبْرِیَاءُ).
بدیهى است که حاکمیّت هوى و هوس، جامعه را به پرتگاه مى کشاند و هنگامى که خود بزرگ بینى به آن افزوده شود، مردم را در پرتگاه ساقط مى کند.
در سه جمله آخر مى فرماید: «جاهلیّت شدید، آن ها را سبک مغز ساخته بود ودر ناپایدارى امور و بلاى جهل، حیران و سرگردان بودند»؛ (وَاسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلیَّةُ الْجَهْلاَءُ؛ حَیَارَى فِی زَلْزَالٍ مِنَ الأَمْرِ، وَ بَلاَءٍ مِنَ الْجَهْلِ).