معارف بوک

عکس العمل مناسب ازسوى بسیارى از مردم دربرابر این جریان تعجّب مى کند ودر ادامه این سخن مى فرماید: «چرا شما را پیکرهاى بى روح، وروح هاى بى پیکر مى بینم؟! عبادت کنندگانى ناصالح، تجّارى بى سود، بیدارانى در خواب، حاضرانى غایب، ناظرانى نابینا، شنوندگانى کر، و سخنگویانى گنگ مشاهده مى کنم؟!»؛ (مَا لی أَرَاکُمْ أَشْبَاحآ بِلا أَرْوَاحٍ، وَ أَرْوَاحآ بِلا أَشْبَاحٍ، وَ نُسَّاکآ(1) بِلا صَلاَحٍ، وَ تُجَّارآ بِلا أَرْبَاحٍ، وَ أَیْقَاظآ(2) نُوَّمآ(3)، وَ شُهُودآ غُیَّبآ، وَ نَاظِرَةً عَمْیَاءَ، وَسَامِعَةً صَمَّاءَ، وَ نَاطِقَةً بَکْمَاءَ!).
منظور از «أشْباحآ بِلا أَرْوَاح، أَرْوَاحآ وَ بِلا أَشْبَاح» گروه هایى هستند که یا قدرت ظاهرى دارند، امّا تفکّر و تدبیر ندارند و یا صاحب تفکّر و تدبیرند امّا قدرت به کارگیرى آن را ندارند! بدیهى است که هیچ یک از این دو گروه، راه به جایى نمى برند؛ همان گونه که جسم بى روح و روح بى جسم کارایى ندارد.
تعبیر به «نُسَّاکآ بِلا صَلاَح» اشاره به عبادت هاى بى محتواى عابدان آن زمان است. زیرا نخستین اثر عبادت، تربیت و اصلاح انسان است؛ اگر عابدى ناصالح بود، دلیل بر این است که عبادتش پوست بى مغزى بوده است.
«تُجّارآ بِلا أَرْباح» ممکن است اشاره به چیزى باشد که در سوره «عصر» نیز آمده است که مى فرماید: «همه انسان ها در خسران اند، مگر آن ها که ایمان و عمل صالح دارند و دعوت به حق و صبر مى کنند».
و تعبیر به «أَیْقَاظآ نُوَّمآ» و چهار تعبیر دیگرى که بعد از آن آمده، اشاره به افرادى است که بر حسب ظاهر بیدارند و در صحنه حاضرند و چشم و گوش وزبان دارند، امّا چون هیچ عکس العملى دربرابر حوادث نیک و بد از خود نشان نمى دهند؛ گویى واقعآ خواب و از صحنه غایب اند؛ نابینا و کر و لال اند!