معارف بوک

یا این که داورى درباره احکام الهى به سوى اصحاب بازمى گشت و آن ها در اختلافات مردم داورى مى کردند.(1)
ولى این گونه احتمالات، ضعیف به نظر مى رسد و جمله «فَمَکَّنْتُمُ الظَّلَمةَ مِنْ مَنْزِلَتِکُمْ» که اشاره به امر حکومت است، با این گونه تفسیرها سازگار نیست.
منظور ازجمله «یَعْمَلُونَ بِالشُّبَهَاتِ» این است که آن ها (بنى امیّه) براى توجیه کارهاى خلاف خود، به متشابهات و تعبیراتى از قرآن یا کلمات پیامبر (صلی الله علیه و آله) ـ که مى توانستند به کمک قرائت هاى جدید، بر مقصود انحرافى خود تطبیق دهند ـ تمسّک مى جستند؛ و به جاى این که به هدایت مردم و نشر عدالت و تقوا بپردازند، در شهوات غوطه ور بودند و چیزى جز حفظ مقام و شهوات حیوانى و انتقام جویى هاى وحشیانه و سنن جاهلى، براى آن ها مفهومى نداشت.
در آخرین جمله مى فرماید: «به خدا سوگند! اگر دشمنان، شما را در زیر هر ستاره اى از آسمان پراکنده کنند، باز خداوند فرزندان شما را براى بدترین روز آن ها (روز انتقام) گردآورى مى کند!»؛ (وَایْمُ اللهِ، لَوْ فَرَّقُوکُمْ تَحْتَ کُلِّ کَوْکَبٍ، لَجَمَعَکُمُ اللهُ لِشَرِّ یَوْمٍ لَهُمْ!).
بسیارى از شارحان نهج البلاغه این جمله را اشاره به قیام ابومسلم خراسانى و قیام مردم عراق بر ضدّ بنى امیّه دانسته اند که به بدترین وجهى از آنان انتقام گرفتند و ریشه آن ها را به کلّى قطع کردند و حتّى گاهى دست به کارهاى وحشیانه اى زدند که در تاریخ هم کم سابقه است.
این احتمال که جمله مذکور اشاره به قیام حضرت مهدى (علیه السلام) باشد که بعضى از شارحان نهج البلاغه(2) ذکر کرده اند، بسیار بعید است و با تعبیرات خطبه هم خوانى ندارد.