معارف بوک

بعضى از مفسّران نهج البلاغه(1) در تفسیر این جمله گفته اند که منظور یارى طلبیدن مردم از آن هاست نه این که مردم، آن ها را یارى کنند (به اصطلاح «نُصْرَة» اضافه به مفعول شده است، نه اضافه به فاعل؛) بنابراین، مفهوم جمله چنین مى شود: «اگر از آن ها یارى بطلبید همچون یارى طلبیدن غلام از ارباب ستمکار است، نه یارى طلبیدن دوست از دوست». ولى دو جمله «إِذَا شَهِدَ أَطَاعَهُ...» گواه معناى اوّل است.
در بیان پنجمین و آخرین فاجعه مى فرماید: «این حکومت ظالم و بیدادگر تا آن جا پیش مى رود که هرکس به خدا امیدوارتر (و نزدیک تر) است، بیش از همه رنج و مصیبت مى بیند»؛ (وَ حَتَّى یَکُونَ أَعْظَمَکُمْ فِیهَا عَنَآءً أَحْسَنُکُمْ بِاللهِ ظَنّآ).
از یک حکومت جنایت کار و ستم پیشه و فاقد دین و اخلاق، غیر از این انتظار نمى رود که هرکس پاک تراست در آن حکومت جام بلا و مصیبت بیشترى به او مى دهند.
امام (علیه السلام) در پایان، اصحاب و یاران خود را دربرابر حوادث دردناکى که در پیش دارند با این جمله دلدارى مى دهد؛ مى فرماید: «(در آن حکومت خودکامه) اگر خداوند براى شما عافیت و سلامت پیش آورد (و از این امواج خطرناک در امان بودید، این نعمت الهى را) بپذیرید (و خدا را شکر گویید) و اگر (طوفان حوادث شما را گرفت و) به رنج و ناراحتى گرفتار شدید، شکیبا باشید! که سرانجام نیک براى پرهیزکاران است!»؛ (فَإِنْ أَتَاکُمُ اللهُ بِعَافِیَةٍ فَاقْبَلُوا، وَ إِنْ ابْتُلِیتُمْ فَاصْبِرُوا، فَإِنَّ الْعَاقَبَةَ لِلْمُتَّقِینَ).
از این تعبیر استفاده مى شود که اگرچه در حکومت بنى امیّه اکثریت عظیم مردم در رنج و فشار و تعب بودند، ولى گروه اندکى، از امواج این حوادث برکنار بودند و امام (علیه السلام) به هر دو گروه نصیحت مى کند؛ گروه اوّل را به صبر و شکیبایى و انتظار فرج و گروه دوم را به شکرگزارى دربرابر حق!