صفحه ٣٣٤

سزاي آن سخنان ناروا که دربارة خدا مي گفتيد و دربرابر آيات او گردنکشي مي کرديد، شما را به عذاب خوارکننده کيفر دهند. 
همچنين در قرآن، خداوند نازل کننده باران معرفي شده است: وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ؛(222) «و اوست آن [خدايي] که باران سودمند را پس از آنکه [از آمدنش] نااميد شدند فرومي فرستد و رحمت خويش را مي گستراند [باران را مي پراکند و انواع گياهان و درختان و ميوه ها را پديد مي آورد]؛ و اوست دوست و کارساز [مؤمنان] و ستوده».
دليل اينکه يک پديده هم به خداوند و هم به ساير عوامل نسبت داده مي شود اين است که چندين عامل در پيدايش هر پديده اي دخيل اند؛ عواملي ازقبيل مقتضي، شرط، فقدان مانع و علت اعدادي که همگي عوامل طولي به شمار مي آيند و در طول علت ايجادي، يعني خداوند، تأثير مي بخشند. وقتي همة عوامل، ازجمله اراده و مشيت الهي تحقق يابند، علت تامة معلول و پديده محقق مي شود، که با وجود آن، معلول تحقق مي يابد. بديهي است که تأثير همة عوامل، ناشي از اراده و مشيت الهي است و ازاين جهت، خداوند مسبب الاسباب و علت العلل است که بدون اراده و مشيت او کاري انجام نمي پذيرد. با توجه به اينکه مجموعه اي از علل و عوامل در پيدايش معلول دخيل اند، مي توان معلول را به هريک از آن عوامل استناد داد. ازاين رو به اقتضاي مقام و موقعيت بيان، گاه معلول به مقتضي نسبت داده مي شود، گاه به شرط و گاه به علت اعدادي. البته هريک از اين عوامل، علت ناقصه و به تعبير ديگر جزء العله هستند و در طول اراده و مشيت الهي قرار دارند.

 معناي ترس از خدا و ديگر عوامل
در بسياري از آيات و روايات، ضرورت ترس از خدا مطرح شده است. نيز در آيات و