عاشق ديوانه وار و مجنون صفت در پي معشوق مي دود و به دليل رفتار غيرعادي او را ديوانة معشوق مي نامند؛ چنان كه در لغت آمده است كه هيام نوعي جنون ناشي از عشق است.(3) بالاترين مرتبة محبت «عشق» است كه در آن، عاشق خود را فاني در معشوق مي يابد. واژة عشق كه خود و مشتقاتش فراوان در ادبيات عرفاني به كار رفته است، شايد بدان دليل كه در عصر نزول قرآن به معناي عشق و محبت مجازي غلبه يافته بود و به معناي عشق معنوي و عشق به خداوند به كار نمي رفت، در قرآن ذكر نشده، اما در روايات استفاده شده است؛ ازجمله در روايتي رسول خدا(صلى الله عليه وآله) دربارة عشق به عبادت خداوند مي فرمايند:
أفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبَادَةَ فَعَانَقَهَا وَ أ حَبَّهَا بِقَلْبِهِ وَبَاشَرَهَا بِجَسَدِهِ وَتَفَرَّغَ لَهَا فَهُوَ لَا يُبَالِي عَلَى مَا أ صْبَحَ مِنَ الدُّنْيَا عَلَى عُسْرٍ أ مْ عَلَى يُسْر؛(4) «بهترين مردم كسي است كه عاشق عبادت شود و آن را در آغوش گيرد (يعني با آن مأنوس گردد) و از صميم دل دوستش بدارد و با تن با آن بياميزد و آن را انجام دهد و خود را برايش فارغ سازد (به كار ديگري مشغول نگردد). چنين شخصي از آن باك ندارد كه زندگي دنيايش با سختي گذرد يا آساني».
مفهوم محبت و ارتباط آن با لذت
اكنون جا دارد دربارة مفهوم محبت سخن گوييم. محبت برخلاف واژگاني چون «هيام»، «ارادت» و «عشق» كه هريك براي مرتبة خاصي از آن وضع شده اند، لفظي است عام كه در مورد همة مراتب محبت استعمال مي شود؛ گرچه در مواردي بر مرتبة خاصي از محبت