معارف بوک

9 - علم منطق علمي است که عهده‌دار نشان دادن راه صحيح تفکر و کشف مجهولات به انسان است. ازآنجاکه يکي از راه‌هاي کشف مجهول و معلوم ساختن آن، استفاده از استدلال است، اين علم به‌تفصيل به بررسي اقسام استدلال از جهت شکل و محتواي آن مي‌پردازد. در هر استدلالي، مقدماتي به شکلي خاص در کنار هم چيده مي‌شوند تا نتيجه‌اي به دست آيد. علم منطق، استدلال را از جهت گزاره‌هايي که در مقدمات آن به کار گرفته شده، و به لحاظ نتايجي که از اين چينش حاصل مي‌شوند به پنج دسته تقسيم مي‌کند: برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه. اگر اين مقدمات از گزاره‌هايي بديهي و روشن شکل گرفته باشند که تصديق آنها منطقاً نيازمند استدلال نيست يا بازگشت به چنين گزاره‌هايي داشته باشند، آن استدلال «برهان» ناميده مي‌شود. برهان تنها استدلالي است که راهنماي انسان به دانشي يقيني است (ر.ک: محمدرضا مظفر، المنطق، ص5 و 324).
10 - مسلمات گزاره‌هايي هستند که دو طرف بحث، صادق بودن آنها را پذيرفته‌اند، گرچه ممکن است درواقع کاذب يا مشکوک باشند (ر.ک: همان، ص315).
11 - مشهورات گزاره‌هايي هستند که در ميان مردم شهرت يافته‌اند و تصديق به آنها در ميان همه يا غالب عقلا يا گروه خاصي از ايشان رواج و شيوع دارد (ر.ک: همان، ص139).
12 - جدل در لغت به معناي ستيزه، کشمکش و بحث است (محمد معين، فرهنگ فارسي، ذيل واژه) و اصل آن در زبان عربي از «أجدلت الحبل» (رسن را محکم بستم) است (محمدحسين راغب اصفهاني، المفردات في غريب القرآن، ذيل واژه)؛ اما در اصطلاح منطق، استدلالي است که مقدمات آن از مسلمات و مشهورات سامان يافته، که غرض از آن اسکات خصم است، نه لزوماً اثبات حق (ر.ک: محمدتقي مصباح يزدي، شرح برهان شفا، ص33 و 37؛ محمدرضا مظفر، المنطق، ص343).