معارف بوک

7. مشيت و اراده؛ صفات ذاتي يا فعلي؟
پرسش ديگر اين بود که آيا مشيت و اراده عين ذات خدا هستند يا خارج از ذات؟ پاسخ اجمالي اين است که واژة اراده در محاورات عرفی، دست‌کم به دو معنا به کار مي‌رود: یکی دوست داشتن و دیگری تصمیم گرفتن براي انجام کار. اگر اراده و مشيت را به معناي محبت و دوست داشتن بدانيم، اين دو صفت عين ذات مي‌شوند. صفات ذاتي منحصر به آن صفاتي نيستند که در کتاب‌هاي کلامي بيان شده‌اند. شاهد اين ادعا اين است که برخي از انديشمندان صفات سميع و بصير را نيز از صفات ذاتي دانسته‌اند؛(211) درحالي‌که با تحليل معناي سميع و بصير مشخص مي‌شود که سميع به معناي علم به مسموعات و بصير به معناي علم به مبصرات است. لذا شمار اين صفات، امري توقيفي نيست. بنابراين اگر مقصود از اراده و مشیت، حب الهي نسبت به ذات و آثار ذات خویش باشد، می‌توان آن را از صفات ذاتیه شمرد. اراده به معناي حب در قرآن کریم نيز آمده است؛ آنجا که مي‌فرمايد: تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَاللّهُ يرِيدُ الآخِرَة؛(212) «شما متاع ناپايدار دنيا را دوست می‌داريد و خداوند سراي ديگر را مي‌خواهد».
اراده در اين آيه، ارادة دنيا داشتن به معناي ارادة الفعل نيست، بلکه به معناي دوست داشتن زندگي دنياست؛ اما اراده و مشیت به معنای تصمیم گرفتن براي انجام کار، بدون شک از صفات فعلیه‌اند و حکم ساير صفات فعلي و اضافي مانند خالقيت و رازقيت را دارند.