می‌بینیم که ساختمان‌هاي بسیار عظیم و مرتفعی در اطراف کعبه ساخته می‌شود که در ایام حج هزینة اقامت در آنها بسیار سنگین است. آیا می‌توان گفت فراهم شدن چنین زمینه‌هایی در آن منطقة سنگستانی و بیابانی، محکم کردن پایه‌های ساختمان دین است؟! حقیقت این است که چنین امری را نمی‌توان تشیید دین نامید. شايد مقصود این باشد که اگر حج تشريع نشده بود و مسلمانان هرساله موظف به تشکیل چنین اجتماع باشکوهي نبودند، ابهت اسلام به جهانيان نشان داده نمي‌شد. در چنين مراسمي، عظمت اسلام و جامعة اسلامي به نمايش گذاشته مي‌شود و قطعاً ديدن اين مناظر باشکوه و حتي نقل و توصيف آن، غيرمسلمان‌ها را تحت تأثير قرار داده، اين سؤال را براي آنها مطرح می‌نماید: اين چه جاذبه‌اي است که مردم را اين‌چنين به سرزميني خشک و بی‌‌آب‌و‌علف و خالی از وسايل خوش‌گذراني می‌کشاند؟ همچنین حاجی با زحمت و مشقت فراوان در سرما و گرما باید چون قطره‌ای که به دریا می‌پیوندد، خود را به این اجتماع باشکوه رسانده، همه باهم به ذکر و یاد خدا و توبه و اِنابه به درگاه او بپردازند. این امر اثر روانیِ عجیبی در دل‌ها خواهد گذاشت و زمینة درک عظمت دین را برای بشر فراهم خواهد كرد.
د) حج؛ شکوفاکنندة معنویتِ جهانی
خداي متعال ازروي لطف عميقي که به بندگان خویش دارد، از هيچ‌يک از راه‌های تأثیرگذار در انسان، برای جذب شدن به عالم بالا فروگذار نمی‌کند. او راه‌هايي را در برابر انسان می‌گشاید تا به‌طور طبيعي انگيزه‌اي براي توجه به خدای خویش و خضوع در مقابل عظمت او بیابد؛ چراکه اين توجه و خضوع، يگانه عامل ترقيِ روحي و معنوي