صفحه ٣٨٨

و این کار برای آنان بسیار سنگین بود. پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) فرمودند: لا خَيرَ فِي دِينٍ لَيسَ فِيهِ رُكُوعٌ وَسُجُود؛(415) «در ديني که رکوع و سجود ندارد، خيري نيست».
در نهاد چنين انسان‌هايي، چنان روح خودبزرگ‌بيني ريشه‌ دوانده است که حاضرند اموال خویش را ببخشند و جان خویش را در معرض خطر قرار دهند و بدان افتخار کنند، اما از گمانِ دروغینِ خودبزرگ‌بینی خويش دست برندارند و روی خاک افتادن در برابر خداوند را در شأن خود ندانند!

ب) تکبر؛ عامل رانده شدن ابليس
تکبر همان بیماری و مرضي است که ابليس را بعد از شش‌هزار سال عبادت، محکوم به رانده شدن از درگاه الهي کرد.(416) عجیب این است که امیرالمؤمنین(عليه السلام) می‌فرمایند: لا يُدْرَى أَمِنْ سِنِي الدُّنْيا أَوْ مِنْ سِنِي الآخِرَةِ؛(417) «معلوم نیست این شش‌هزار سال بر اساس سال دنیاست [که 365 یا 355 روز است]، یا بر اساس سال‌های آخرتی است [که هر روز آن پنجاه‌هزار سال دنیاست]». البته بر اساس سال‌های دنیوی هم که باشد، عمري بسیار طولانی و عجیب است، تا چه رسد به اینکه بر اساس سال‌های آخرتی باشد. ابلیس چنان در عبادت غرق بوده که به صفوف فرشتگان و ملائکه پيوسته بود. ازاین‌رو، هنگامی که ملائکه به سجده مأمور شدند، اين امر، شامل ابليس هم شد، اما او نپذیرفت و گفت: أَنَا خَيرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَني‏ مِنْ نارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طين‏؛(418) «من از او بهترم. مرا از آتش آفريده‏اى و او را از گِل!»