معارف بوک

ب) اسلام، و توجه به همة ابعاد انسان
اما انتخاب عناوین متعدد، در بین دو عنوان «ایمان» و «شرک»، می‌تواند حکمت‌های فراوانی داشته باشد. شاید یکی از این حکمت‌ها اشاره به این حقیقت باشد که در تشریع آموزه‌ها و احکام اسلامی، فقط به یک بُعد وجودِ انسان توجه نشده است، بلکه در این امر، تمام ابعاد وجود انسان لحاظ شده است. ازاین‌رو، برخی جنبة اثباتی داشته، انسان را به عمل فرامی‌خواند؛ برخی نيز جنبة سلبی داشته، انسان را به ترک دعوت می‌کند؛ برخی جنبة فردی و برخی جنبة اجتماعی را لحاظ نموده‌اند. این بدان معناست که در شریعت اسلام، برای همة ابعاد وجودی انسان تدبیری اندیشیده شده است. البته برخی از آموزه‌های اسلامی خود به‌تنهایی چند جنبه را پوشش می‌دهند. به تعبیر دیگر، آموزه‌هایی «چندمنظوره» هستند.
برخي نحله‌ها، مانند متصوّفه که در صدد تکامل روحي خویش برآمده‌اند، توجه خود را صرفاً به يک دسته از ارزش‌هاي اسلامي و الهي معطوف نموده و از ساير ابعاد وجود انسان و ساير احکام و ارزش‌هاي اسلامي غافل مانده‌اند. در بسياري از طوايف متصوّفه، راه تکامل را فقط توجه به خدا، ذکر، مراقبه و عباداتي از اين قبيل دانسته، به مسائلي مانند جهاد، امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر و رسيدگي به فقرا چندان اهميتي نمي‌دهند. در دستورهای مرشدانِ آنان نیز این روش دیده می‌شود. گرچه ذکر در نزد آنان و گروه‌های مختلفشان اقسام و انواعی داشته، به ذکر لفظی، قلبی، جلی، خفی، فردی، جمعی و غيره تقسیم می‌شود، روش ایشان تأکید بر توجه مستقیم به خدای متعال است. آنان بر این راهکار خویش، چنين استدلال می‌آورند که مقصد اصلی انسان قُرب به خداوند متعال است و این سیر و تقرب، فقط از راه دل حاصل مي‌شود.