معارف بوک

نيازمند است يا خير؟ اگر کسي بگويد آن‌هم به ماده‌اي پيش از خود نيازمند بوده است، تسلسل لازم مي‌آيد که در جاي خود بطلانش ثابت شده است. بنابراين اگر به‌حسب تصوير ذهني، خداوند را در طرفي قرار دهيم و مجموعة عالم را نيز در طرفي ديگر، براي پيدايش اين عالم به غير از ارادة خداوند به هيچ‌چيز ديگري نياز نيست.
ممکن است گفته شود: قرآن کريم خلقت بسياري از اشيا را از اشيايي ديگر مي‌داند. براي نمونه دربارة خلقت حضرت آدم(عليه السلام) مي‌فرمايد: خَلَقَ الإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ كَالْفَخَّار؛(191) «انسان را از گِل خشكيده‏اى همچون سفال آفريد»؛ و دربارة ساير افراد انسان مي‌فرمايد: فَإِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَيرِ مُخَلَّقَة؛(192) «پس به‌درستی که ما شما را از خاك آفريديم، سپس از نطفه، و بعد از خونِ بسته‌شده، سپس از مضغه كه بعضى داراى شكل و خلقت است و بعضى بدون شكل‏».
همچنين خداوند به‌طور کلي دربارة همة موجودات زنده مي‌فرمايد: وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيءٍ حَي؛(193) «و ما هر موجود زنده‌اي را از آب آفريديم». بر پاية اين آيات، خداوند هر‌يک از اين موجودات را از ماده‌اي قبلي آفريده است. پس سخن حضرت زهرا(عليها السلام) به چه معناست که مي‌فرمايند: ابْتَدَعَ الأَشْياءَ لاَ مِنْ شَي‏ءٍ كَانَ قَبْلَهَا؟
در پاسخ مي‌گوييم اين آيات با فرمايش حضرت زهرا(عليها السلام) منافات ندارند؛ زيرا حضرت مي‌فرمايند خداوند مجموع اشياي عالم را از مادة قبلي نيافريد و اين سخن منافات با خلقت برخي اشيا از برخي ديگر ندارد. خداوند براي خلق اين مجموعه، به ماده‌اي که روي آن کار کند نياز ندارد. او بي‌نياز مطلق است و هرچه هست، مخلوق و نيازمند اوست.