معارف بوک

عهد يك طرفه
كلمه «عهد» در قرآن كريم به چند معنا به كار رفته است. گاهى به معانى سفارش و توصيه و تأكيد كردن به كار رفته كه لازمه اش امر و فرمان است. در اين گونه موارد، واژه «عهد» با كلمه «الى» متعدى مى شود و جنبه انشايى دارد.
   عهد به اين معنا، دو گونه كاربرد دارد: گاهى به صورت عام متوجه همه مردم است و گاهى نيز متوجه يك طايفه و گروه و يا يك فرد خاص است؛ مثل آن كه خداوند در يكى از آيات، خطاب به همه مردم مى فرمايد:
(أَلَمْ أَعْهَدْ اِلَيْكُمْ يا بَنى آدَمَ أَنْ لاتَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ * وَ أَنِ اعْبُدُونى هذا صِراطٌ مُسْتَقيمٌ)(1).
اى فرزندان آدم! آيا با شما عهد نكردم و به شما سفارش نكردم كه شيطان را اطاعت نكنيد كه دشمن آشكار شما است و مرا اطاعت كنيد كه اين است راه راست؟
   كلمه عهد در اين آيه، به معناى تعهد طرفينى نيست، بلكه توصيه و سفارشى است از طرف خداوند به مردم، گو اين كه ممكن است بر «عهد الست» و «ميثاق عالم ذر» تطبيق شود كه در آيه ديگرى نيز از آن، سخن به ميان آمده است:
(وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنى آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ اَشْهَدَ هُمْ عَلى اَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالوُا بَلى)(2).
   يعنى عهد را حمل بر تعهد طرفينى خدا و خلق كنيم كه او را به ربوبيت بشناسند و بپذيرند؛ اما به نظر ما معناى عهد، هنگامى كه با الى متعدى شود، چيزى جز تأكيد، وصيت و سفارش نيست. بنابراين، نبايد عهد در اين آيه را بر «ميثاق عالم ذر» حمل كرد.
   از اين رو، آيه (أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ ...) به اين معنا است كه اى فرزندان آدم! آيا به شما سفارش و تأكيد نكردم كه شيطان را نپرستيد كه او دشمن شما است و تنها خدا را بپرستيد كه اين راه مستقيم است؟
   دليل بر اين كه عهد در اين آيه با «عهد الست» تطبيق نمى كند، اين است كه ظاهراً در «عهد الست» شيطان مطرح نبوده و در آيه اى كه «عهد الست» ذكر شده، سخنى از شيطان