معارف بوک

الف) پيشى نگرفتن
خداوند در آغاز سوره حجرات مى فرمايد:
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَىِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ).
اى مؤمنان! بر خدا و رسول خدا پيشى نگيريد و تقوا و پرهيز از خدا را پيشه كنيد كه خداوند شنوا و دانا است.
   جمله «لا تُقَدِّمُوا» در آيه بالا به ضم «تا» و از باب تفعيل است كه متعدى است و مفعول مى گيرد و در فارسى معنايش اين است كه كسى يا چيزى را بر پيغمبر و خدا مقدم نداريد. بنابراين، با جمله «لاتَقْدِمُوا» به فتح «تاء» كه فعل لازم و به اين معنا است كه جلو نيفتيد و پيشى نگيريد، تفاوت دارد.
   بعضى گفته اند: گر چه اين فعل از باب تفعيل و متعدى است، اما از آن جا كه مفعول اين فعل، مانند مفعول افعال ديگرى چون: «يَعْلَموُن» و «تَعْلَمُون» مورد توجه نيست و به حساب نمى آيد، بايد بگوييم: اين جمله، همان معناى «لا تَقْدِمُواْ» را دارد و معناى جلو نيفتادن و پيشى نگرفتن را مى دهد؛ زيرا مفعولش مورد غفلت قرار مى گيرد.
   ولى مى توان گفت كه اين جمله، در واقع، همان معناى: «لاتُقَدِّمُوا أَنْفُسَكُمْ» را دارد؛ يعنى خود را از خدا و پيغمبر، جلو نيندازيد. بنابراين، فعل «لاتُقَدِّموُا» مفعول دارد؛ ولى مفعول آن، كلمه «أَنْفُسَكُم» است كه به اصطلاح، مقدر خواهد بود. بنابراين، همان معناى «لاَتَقَدَّمُوا» به فتح «تاء» را دارد كه يك فعل لازم است. از اين رو است كه آن را معمولا «پيشى نگيريد» و «جلو نيفتيد» معنا كرده اند.
   هر چند شايد بهتر اين باشد كه بگوييم: «أَنْفُسَكُمْ» از مصاديق بارز مفعول اين فعل است؛ ولى مفعول آن ممكن است مصاديق ديگرى نيز داشته باشد و مفهوم جمله، اين است كه نه خودتان و نه غير خودتان، هيچ كس را از خدا و پيغمبر جلو نيندازيد. بنابراين، تشبيه اين جمله، به جمله هايى مانند: «يَعْلَمُونَ» و «تَعْلَمُونَ» خوب است؛ اما همان طور كه بعضى از علما گفته اند، مفعول اين فعل ها به اين دليل حذف شده كه در ذهن شنونده، شامل هر مصداق مناسبى بشود و به مصداق خاصى محدود نگردد. در هر حال، روشن ترين و آشكارترين مصاديق مفعول آن، «انفسكم» است و بيش از هر چيز، دلالت بر اين دارد كه خود را از خدا و پيغمبر جلو نيندازيد و بر آنان پيشى نگيريد.