بر استدلال در مسائل ارزشى نيز مترتب مى شود كه عبارت است از توجه پيدا كردن به ارتباط صغرى و كبرى، تا نتيجه آن ها مورد توجه قرار گيرد.
بنابراين، تأكيدهاى قرآن و روايات بر رعايت عدالت، دو حكمت دارد: يكى جنبه تربيتى و ديگرى جنبه تعليمى و آگاهى بخشىِ آن.
ديدگاه قرآن درباره عدالت
قرآن كريم، در اين زمينه، مطالبى را تحت عنوان هاى «عدل» و «قسط» به مسلمانان يادآورى مى كند. عدل و قسط، چنان كه قبلا هم گفته شد، دو مفهوم مترادفند و بار مفهومىِ واحدى را حمل مى كنند. قرآن مجيد، در اين زمينه، گاهى به طور اطلاق به اجراى عدالت فرمان مى دهد: مانند:
(وَ لا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْم عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ اَقْرَبُ لِلْتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللَّهَ اِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ)(1).
بدى ها و بدكردارى هاى يك طايفه (با شما) شما را به بى عدالتى (و عكس العمل تندتر و خشن تر) وادار نكند. با عدالت رفتار كنيد كه به پرهيزكارى نزديك تر است و پرهيزكار باشيد كه خداوند به آن چه مى كنيد، كاملا آگاه است.
و مانند:
(اِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَاْلاِحْسانِ)(2).
خداوند به انجام كار عادلانه و احسان فرمان مى دهد.
قرآن در مواردى نيز به كارهاى مختلفى فرمان مى دهد كه آن ها را متصف و مقيد به عدالت كرده است و در واقع، ما را به موارد خاصى از عدالت ـ مثل حكومت عادلانه، اصلاح عادلانه و گفتار عادلانه ـ توصيه مى كند؛ مانند:
(اِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الاَْماناتِ اِلى اَهْلِها وَ اِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ الْنّاسِ اَنْ تَحْكُمُواْ بِالْعَدْلِ)(3).
خداوند به شما فرمان مى دهد كه امانت ها را به صاحبانش برگردانيد و به هنگامى كه ميان مردم داورى مى كنيد به عدالت داورى كنيد.