توصيه مى كند به مسلمانان كه آهسته سخن بگويند و سرو صدا و داد و قال راه نيندازند. قرآن، در ضمن نصايح حضرت لقمان به فرزندش، حكايت مى كند كه به او مى گفت:
(وَاْغضُضْ مِنْ صَوْتِكَ اِنَّ اَنْكَرَ الاَْصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ)(1).
آرام و آهسته سخن بگو و صدايت را پايين بياور كه ناخوشايندترين صداها صداى الاغ است.
بلند سخن گفتن و داد و فرياد بيش از اندازه، رفتارى ناپسند است؛ زيرا سخن گفتن براى اين است كه شنونده بشنود، پس بلندكردن صدا بيش از اين اندازه، جز زيان، اثر ديگرى در برندارد و علاوه بر اين كه كار بيهوده اى است، آثار بدى برآن مترتب مى شود، شنونده را مى آزارد و خسته مى كند، مزاحمت ايجاد مى كند و مانع سخن گفتن ديگران مى شود. خداوند در آيه اخير، در ضمن يك تشبيه و مثال كوتاه و گويا، زشتىِ بلند سخن گفتن را براى انسان بيان كرده است.
3. فروتنى و ادب
يكى ديگر از ارزش هاى اخلاقى، به هنگام سخن گفتن، رعايت تواضع و ادب است كه به ويژه، قرآن درموارد خاصى، مانند گفتگو با والدين، بر ادب وتواضع دركلام تأكيد كرده است:
(وَقُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً) منظور از قول كريم در اين آيه، همان سخن مؤدبانه است. تواضع و ادب، در همه جا، در رفتار و گفتار، مطلوب است. پس گفتار انسان، به ويژه با كسانى كه حقى بر انسان دارند و بالاخص با پدر و مادر، بايد متواضعانه باشد؛ زيرا مصالح اجتماعى و حقوق افراد و اعضاى جامعه، از اين راه، بهتر تأمين مى شود.
ادب و تواضع در گفتار، دل ها را به هم نزديك و گوينده را از غرور و خودخواهى و تكبر، كه به كمالات روحى و معنوى اش لطمه مى زنند، دور مى سازد. بنابراين، رعايت ادب در همه كار و از جمله، در سخن گفتن لازم است، مگر در موارد استثنايى كه رعايت ادب و تواضع، تأثير منفى داشته و خشونت و تندى لازم باشد. در اين جا نيز مانند هر جاى ديگر، استثنا وجود دارد.
اخلاق در قرآن ج 3
فصل يازدهم: ارزشهاى اخلاقى در گفت و شنود