صفحه ٣٢٣

لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ *إِنَّا لَمُغْرَمُونَ*بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ * أفَرَأيْتُمُ الْمَاءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ * أَأَنْتُمْ أنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ *لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلا تَشْكُرُونَ؛(208) آيا آنچه را مي کاريد ديده ايد؟ آيا شما آن را مي رويانيد يا ما روياننده ايم؟ اگر بخواهيم آن را گياهي درهم شکسته مي گردانيم تا سراسيمه و در شگفت بمانيد،[و گوييد] به راستي که ما زيان  کرده ايم؛ بلکه ما بي بهره مانده ايم. آيا آبي را که مي آشاميد ديده ايد؟ آيا شما آن را از ابر فرود آورده ايد يا ما فرود آورنده ايم؟ اگر بخواهيم آن را تلخ و شور مي گردانيم؛ پس چرا سپاس نمي گزاريد؟
در جاي ديگر، خداوند پس از آنکه نشانه هاي ربوبيت را به مشرکان گوشزد مي کند و برخي از نشانه هاي ربوبيت خود را در عالم خلقت برمي شمرد، مي فرمايد: قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاء مَّعِينٍ؛(209) «بگو: مرا گوييد که اگر آب شما [به زمين] فرو شود، چه کسي شما را آب روان مي آورد»؟ 
خداوند بارها از ما مي خواهد که به اسباب ظاهري اعتماد و تکيه نداشته باشيم؛ چون اختيار آن اسباب در دست خداست و تا خداوند اراده نکند، کاري از آنها ساخته نيست. گرچه با برهان عقلي هم براي ما ثابت شده است که علت اصلي همة پديده ها خداوند است و خداوند پس از آنکه عوامل و اسباب و همة پديده ها را به  وجود آورد، لحظه به لحظه به آنها وجود افاضه مي کند، اما باز ما به جاي آنکه به خداوند و قدرت مطلق او اعتماد کنيم، به اسباب و عوامل ظاهري اعتماد مي کنيم. اين به دليل جهلي است که در اعماق دل ما ريشه دوانيده است.