معارف بوک

61 - براي مطالعة بيشتر درزمينة تعامل فرهنگي يهود و عرب جاهلي، ر.ک: جواد علي، المفصل في تاريخ العرب قبل الاسلام، ج6، ص557؛ سيداحمدرضا خضري و فاطمه احمدوند، «يهود مدينه»، فصلنامة علوم انساني، ش66.
62 - رسول خدا(صلى الله عليه وآله) پس از هجرت به مدينه چند اقدام اساسي و حکيمانه را براي محکم کردن پايه‌هاي حکومت نوپاي اسلامي انجام داد که از جملة آنها معاهده‌اي عمومي بود که با گروه‌هاي مختلف اهل مدينه، ازجمله يهوديان بستند. جامعيت اين معاهده به‌گونه‌اي است که مي‌توان از آن با عنوان منشور حکومت مدينه ياد کرد. علامه سيدجعفر ‌مرتضي عاملي در اين باره مي‌نويسد: «اين سند به‌مثابة يک نظام‌نامه (منشور) است که اصول روابط خارجي و داخلي دولت جديد را تبيين مي‌کرد. درحقيقت نظام‌نامة حکومتي پيغمبر(صلى الله عليه وآله) يکي از مهم‌ترين سندهاي حقوقي است که بايد دانشمندان علم حقوق با دقت تمام به مطالعه و بررسي آن بپردازند تا علاوه بر شناخت اهداف متعالي اسلام و ضوابط حقوقي مورد نظر، و مقايسة آن با حقوق وضعي بشري که توانايي پاسخ‌گويي به نيازهاي فطري انسان را ندارد، اصول و احکام لازم را از آن استخراج کنند» (سيدجعفر مرتضي عاملي، سيرة صحيح پيامبر اعظم، ترجمة محمد سپهري، ج2، ص279).
اما رسول خدا(صلى الله عليه وآله) علاوه بر اين معاهدة عمومي که قبايل مختلف يهود نيز در آن شرکت داشتند، پيمان‌هايي جداگانه با سه قبيلة معروف بني‌قريظه، بني‌نضير و بني‌قينقاع بستند که در کتب تاريخي کمتر بدانها توجه شده است. براي مطالعة بيشتر در اين ‌باره، ر.ک: همان، ص293؛ فضل‌بن‌حسن طبرسي، إعلام الوري، ص69؛ مصطفي صادقي، «برخوردهاي مسالمت‌آميز پيامبر(صلى الله عليه وآله) با يهود»، مجلة تاريخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، ش2، ص7ـ27.