صفحه ٤٧٢

هرگز این‌گونه نیست و گفتن هر دروغی که فایده‌ای داشته باشد، جایز نیست. ازاین‌رو، برای توضیح کلام بانوی دو عالم(عليها السلام)، ابتدا باید به تبیین معنای مصلحت بپردازیم.

اول. معنای اول: رسانندة انسان به سعادت
مصلحت معنایی در برابر مفسده دارد و عقل به‌روشنی بر لزوم تأمین مصلحت و دوری از مفسده حکم مي‌کند. نیز از اعتقادات مشهور مکتب تشیع اعتقاد به تشریع تمامی احکام شرعی بر اساس مصالح و مفاسد واقعی است. مثلاً شارع مقدس اموري را که مصلحت مهمي دارد، واجب نموده و اموري را که مفسده مهمي دارد، تحريم کرده است. استعمال واژة مصلحت در این مورد، شايع‌ترين مورد استعمال مصلحت در فرهنگ ديني است. گرچه لزوم تأمین مصلحت و دوری از مفسدة واقعی، در حکمت عملی، امری بدیهی شمرده می‌شود، این مسئله، پيش‌فرض مهمي دارد: انسان‌ها به مقتضای فطرت خویش به دنبال هدفي هستند که سعادت آنها را تأمين کند. هرکس می‌تواند با مراجعه به درون خویش، این واقعیت را درک کند که هرگز امری مصیبت‌بار و رنج‌آور را به‌خودی‌خود دوست ندارد و اگر چيزي را دوست دارد، بدین خاطر است که نهايتاً، کمالي يا لذتي يا منفعتي را براي او تأمين مي‌کند.
انسان‌ها در انتخاب هدف بسیار باهم اختلاف دارند، اما در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان آنها را به دو دستة دین‌داران و ملحدان تقسیم کرد. دین‌داران اصل معاد را قبول داشته، معتقدند انسان در اين عالم بايد تلاش کند تا در ادامة حیات خویش در عالم آخرت به سعادت ابدي برسد. اما ملحدان تمام حیات انسان را در همین دنیا دانسته، معتقدند طومار انسان با مرگ در هم پیچیده شده، حیات او پایان می‌پذیرد. با