صفحه ٤٢٦

او بی‌نهایت علاقه‌مند است که حتي اگر امکان داشته باشد، يک نفر بيشتر مشمول رحمت او قرار گيرد.
از عجايب این سفر معنوی و باشکوه، این است که انسان هر سفري که به حج مي‌رود، علاقه‌اش به حج بيشتر شده، راغب مي‌شود كه بار ديگر برود. از شخصي تازه‌مسلمان از اهالي امريکا که تازه به سفر حج رفته بود پرسيدم: در اين سفر کجا بيشتر به شما خوش گذشت؟ گفت: «هيچ‌چيز براي من لذت‌بخش‌تر از اين نبود که در گوشه‌ای از مسجدالحرام بنشینم و خانة کعبه را تماشا کنم. آن‌قدر اين منظره لذت‌بخش بود که حاضر نبودم آن را با چيزي عوض کنم»! اتفاقاً، از مستحبات اعمال مسجدالحرام نگاه کردن به خانة کعبه است. خداي متعال در اين سنگ‌هاي سياه و اين سرزمين خشک و بي‌آب‌و‌علف چنان جاذبه‌اي قرار داده است که دل‌ها را مجذوب مي‌نماید، تا افراد بيشتري به رحمت او نايل شوند. او مي‌خواهد لياقت درك رحمتش هرچه بیشتر در وجود انسان‌ها مهیا گردد.
با توجه به آنچه تاکنون بیان شد، می‌توان گفت برخی از اسرار حج عبارت است از تمرین بندگی، شکوفاسازیِ اقتصاد جهانی، محکم‌سازی و رفعت دین و شکوفاسازیِ معنویتِ جهانی. اما مهم‌ترین فلسفة حج، تشييد دين است که حضرت زهرا(عليها السلام) بدان اشاره فرمودند؛ بدین‌معنا که حج بناي دين را محکم و باشکوه مي‌نماید. اگر حج نبود، بناي دين، بنايي ضعيف، خاموش، آرام و بي‌رمق بود و مسلمانان بهرة چندانی از آن نبرده، بسیاری از آن غافل مي‌شدند و اين، زمینة محرومیت از برکات فراوانی را فراهم می‌كرد، اما وجود حج موجب رفعت و شکوه دین و جذب دل‌ها گشته، زمینة نزولِ رحمتِ فراوانِ الهي را فراهم می‌نماید.