دوم. انواع اختلاف
در يک تقسيم‌بندي کلي مي‌توان اختلاف‌ها را بر دو قسم کلي دانست: يکي اختلاف‌هاي تکويني که انتخاب و اختيار انسان در آن نقشي ندارد و دومي اختلاف‌هايي که اختيار انسان در آنها مؤثر است.
يک) اختلاف‌هاي برخاسته از نوع آفرینش
همان‌گونه که گفتيم، نوع اول اختلاف، اختلاف تکويني است که به طبيعت موجودات بازگشت دارد. هنگامي که طبيعتِ دو موجود مثل هم نبوده، با يکديگر تفاوت داشته باشند مي‌گوييم آن دو ازلحاظ تکويني با يکديگر اختلاف دارند. براي مثال طبيعت درخت با طبيعت سنگ تفاوت دارد، و اين دو تکويناً باهم اختلاف دارند. اکنون اين پرسش مطرح مي‌شود که آيا وجود چنين اختلافي امر بدي به‌شمار مي‌آيد؟ آيا اگر دو موجود از حيث تکوين باهم فرق داشته باشند، بد است؟ پاسخ را با يک پرسش روشن مي‌کنيم: آيا اگر اختلاف تکويني وجود نداشت، اصلاً جهان هستي به وجود مي‌آمد؟ اگر اختلافات تکويني وجود نداشته باشند، اصلاً زندگي انساني ناممکن مي‌شود و جامعة انساني شکل نمي‌گيرد. اساس اين عالم نيز به همين صورت است. اگر اختلافات تکويني در کار نبودند، اين عالم تحقق نمي‌يافت. اگر چنين اختلافاتي بين زن و مرد نباشد، نسل انسان بقا نخواهد داشت. پس اصل اختلافات تکويني که ربطي به اعمال و اختيارات ما ندارند، لازمة وجود اين عالم‌اند و اگر وجود نداشته باشند راه فيض الهي مسدود مي‌شود. بقاي اين عالم به همراه زيبايي‌هاي آن، همه به خاطر وجود اختلافات تکوينيِ اجزاي آن است و اين، عين زيبايي است. قرآن کريم