معارف بوک

از آن با تعبير «اكل مال به باطل» ياد شده است. اساس مبادله بر اين است كه عوض و معوّض، با هم توازن داشته و از نظر ارزش، متناسب باشند. حال اگر معامله به صورتى انجام گيرد كه اين حكمت، در آن رعايت نشود، به هر شكلى كه باشد، به صلاح جامعه نيست و بايد از آن جلوگيرى شود.
   البته گاهى منظور از عقد، بخشش است و يا بنابر مسامحه و گذشت است، مانند صلح، كه در اين صورت، وضع فرق مى كند؛ اما اگر منظور، مبادله واقعى و پاياپاى باشد، ديگر نبايد به هيچ يك از دو طرف مبادله، اجحاف شود والا بايد از آن جلوگيرى كرد.
   يك نمونه از معاملات غيرعقلايى، كه بر اساس غرض صحيح استوار نيست و منشأ فساد و نزاع و سقوط افراد مى شود، قمار است كه در قرآن كريم در دو مورد، از آن نهى شده است. در يك مورد مى فرمايد:
(يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما اِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَاِثْمُهُما اَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما)(1).
از تو درباره شراب و قمار مى پرسند، بگو: در اين دو، گناهى بزرگ است و نفعى براى مردم؛ ولى گناه آن دو، از نفع آن ها بسى بزرگ تر است.
در مورد دوم مى فرمايد:
(يا اَيُّها الَّذِينَ امَنُواْ اِنَّما الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ و الاَْنْصابُ وَالاَْزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * اِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ اَنْ يُوْقِعَ بَيْنَكُمُ العَداوَةَ وَالْبَغْضاءَ فى الْخَمرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ وَعَنْ الصَّلوةِ فَهَلْ اَنْتُمْ مُنْتَهُونَ)(2).
اى كسانى كه ايمان داريد، محققاً شراب و قمار و... پليد و شيطانى هستند. پس، از آن ها پرهيز كنيد، باشد كه رستگار شويد. شيطان مى خواهد از طريق شراب خوارگى و قماربازى دشمنى و كينه شما را به هم برانگيزد و از راه خدا و نماز بازتان دارد. پس آن ها را رها كنيد.
   اين آيه به غير عقلايى بودن و مفاسد مترتب بر شراب خوارى و قماربازى اشاره مى كند؛ چرا كه با يك كار بيهوده و بى فايده، ممكن است در چند لحظه، شخص از اموال خود محروم شود و طرف ديگر، به اموال بادآورده دست يابد كه اين واقعاً نمى تواند يك