معارف بوک

نویسنده مصادر نهج البلاغه مى نویسد: «هنگامى که عمروبن عاص بر مصر غلبه یافت و نماینده امام (علیه السلام) یعنى «محمّد بن ابى بکر» را به شهادت رسانید گروهى از آن حضرت خواستند که نظر خود را درمورد خلفاى پیشین بیان کند، امام (علیه السلام) در جواب آنها فرمود: آیا از فتنه گرى هاى «عمروعاص» فارغ شده اید که چنین سؤالى را طرح مى کنید در حالى که مصر را از شما گرفته اند و شیعیان مرا به شهادت رسانده اند؟ سپس فرمود: به زودى نامه اى خواهم نوشت و پاسخ سؤال شما را در آن خواهم داد».
صاحب مصادر مى افزاید: «بعید نیست که امام (علیه السلام) بعضى از بخش هاى این خطبه را بیش از یک بار (و در موارد مختلف) ایراد فرموده باشد».(1)
بعضى نیز احتمال داده اند که آغاز خطبه مربوط به زمان بیعت با امام (علیه السلام) بوده وذیل آن مربوط به داستان صفّین.
این احتمال نیز داده شده که تمام آن مربوط به زمان بیعت بوده و منظور از جنگ همان جنگ جمل ومانندآن است که مقدماتش درهمان زمان فراهم مى شد.
ولى همه این احتمالات بعید به نظر مى رسد. ظاهر این است که کلّ خطبه مربوط به یک داستان است و آن داستان جنگ صفّین است و ناظر به زمانى است که اصحاب و یاران آن حضرت با بى صبرى از او مى خواستند اقدام به جنگ کند وکار را یکسره سازد. شاهد این سخن گفتارى است که مرحوم بحرانى و شارح خویى در شأن ورود این خطبه آورده و مى گویند: «اشاره به حال اصحاب امام (علیه السلام) در صفّین است زمانى که ایشان را از جنگ با شامیان منع مى فرمود، به این منظور که شوقشان به جهاد بیشتر گردد (یا به دلیل این که تا ممکن است، کار، بدون خون ریزى فیصله یابد و دشمن از راه انحرافى بازگردد)».(2)