معارف بوک

خطبه در یک نگاه
امام (علیه السلام) در این خطبه، آداب و فنون جنگ و جهاد حق طلبانه را با دقّت تمام و در عباراتى فشرده بیان مى کند و آن را با ارزش هاى معنوى چنان مى آمیزد که انگیزه هاى جهادگران را در حدّ بالا نگه دارد و آنان را به ایثار و فداکارى در راه خدا وادارد. درضمن اشاراتى به ویژگى هاى جنگ «صفّین» و وظایف مؤمنین دراین جنگ دارد.
در این که امام (علیه السلام) این خطبه را چه زمانى ایراد فرمود، میان شارحان نهج البلاغه گفت وگوست. ابن ابى الحدید مى گوید: «این خطبه را امام (علیه السلام) در آن روزى که به «لیلة الهریر» منتهى مى شد ـ طبق نقل بسیارى از روایات ـ ایراد فرمود»؛ در حالى که نصر بن مزاحم مى گوید: «امام (علیه السلام) آن را در نخستین روز جنگ «صفّین» در ماه صفر سال 37 هجرى ایراد کرد».(1)
مؤلّف کتاب مصادر نهج البلاغه از طبرى نویسنده کتاب بشارة المصطفى ـ که از علماى قرن ششم هجرى است ـ از ابن عبّاس چنین نقل مى کند که مى گفت: «زنان جهان، دیگر نمى توانند شخصیّتى همچون على (علیه السلام) بزایند. به خدا سوگند! من جنگجوى کارآزموده اى را همانند على (علیه السلام) هرگز ندیدم! فراموش نمى کنم که روزى در جنگ «صفّین» با او بودیم در حالى که عمامه سیاهى بر سر داشت وچشمانش همچون چراغ مى درخشید؛ در کنار هر گروهى از لشکریانش مى ایستاد و براى آنان خطبه اى مى خواند، تا به گروه ما رسید و این در حالى بود که مقدمّه لشکر معاویه که ده هزار نفر اسب سوار بودند، نمایان شدند؛ گروهى از مردم هنگامى که آن ها را دیدند، به وحشت افتادند. امیرمؤمنان على (علیه السلام) رو به اهل عراق کرد و فرمود: این ها انسان نماهایى هستند که دل هاى ناتوانى دارند، اگر شمشیر اهل حق به آن ها برسد، مانند ملخ هایى که دربرابر طوفان قرار گیرند، به سرعت پراکنده مى شوند! سپس این خطبه را بیان فرمود».(2)