و اخلاص ما را دید ذلّت و خوارى را بر دشمنان ما نازل کرد و پیروزى و نصرت را به ما عنایت فرمود، تا آن جا که اسلام در همه جا استقرار یافت و در کشور پهناور خود جاى گرفت. به جانم سوگند! اگر ما (در مبارزه با دشمنان اسلام) همانند شما بودیم هرگز ستونى از دین بر پا نمى شد و شاخه اى از درخت ایمان سبز نمى گشت (و به ثمر نمى نشست) به خدا سوگند! شما (با این پراکندگى ونفاق و عدم اطاعت از رهبرى) سرانجام از شتر خلافت، به جاى شیر، خون مى دوشید و به زودى پشیمان مى شوید (اما در زمانى که پشیمانى سودى نخواهد داشت).
شرح و تفسیر
ما در رکاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مخلصانه مى جنگیدیم!
«ابن میثم بحرانى» در شرح خود نخست به قسمتى از این خطبه اشاره مى کند که در کلام سیّد رضى (قدس سره) نیامده و توجه به آن در فهم محتواى این خطبه بسیار مؤثّر است؛ او مى گوید: بعضى نقل کرده اند که امام (علیه السلام) این خطبه را زمانى ایراد فرمود که مردم خواهان صلح با لشکر معاویه شدند (در حالى که امام (علیه السلام) قلبآ مخالف بود و اگر فشار شدید گروهى بى خبر نبود هرگز تن به آن نمى داد) امام (علیه السلام) در ابتداى سخنش چنین فرمود: این گروه، هرگز به سوى حق بازنمى گردند و دعوت به سوى توحید و عدالت را پذیرا نمى شوند تا زمانى که در میدان نبرد آماج تیرها گردند و لشکرها پشت سر هم به آن ها هجوم برند و تا زمانى که مقدّمه لشکر و سپس دنباله آن آن ها را تیرباران کنند و تا زمانى که لشکرها پى درپى به شهرهاى آن ها حمله ور شوند و سواران از هر طرف به اراضى آنان هجوم آورند و آبگاه و چراگاه آن ها به خطر بیفتد و از درّه ها (وکوه ها) به آنان حمله کنند. (آرى، زمانى تسلیم حق مى شوند که) گروهى