معارف بوک

وهوایى امام (علیه السلام) این خطبه را ایراد فرموده است در میان دانشمندان گفت وگوست. بعضى معتقدند که امیرمؤمنان على (علیه السلام) شش روز پس از رسیدن به خلافت این خطبه را ایراد فرمود در حالى که بعضى آن را مربوط به زمانى مى دانند که نتیجه حکمیت در ماجراى صفّین اعلام شد و البتّه محتواى خطبه با هر دو سازگار است، هم با آغاز خلافت و هم با پایان زشت و ننگین مسئله حکمیت. با توجه به این سخن به سراغ شرح و تفسیر خطبه مى رویم.
امام (علیه السلام) در آغاز این خطبه به سرچشمه پیدایش فتنه ها در جوامع اسلامى مى پردازد که هم، زمان بعد از رحلت رسول الله (صلی الله علیه و آله) را شامل مى شود و هم ماجراهایى همچون واقعه جمل و صفّین و نهروان را، و دقیقآ دست روى سرچشمه و نکته اصلى مى گذارد و مى فرماید: «آغاز پیدایش فتنه ها پیروى از هوى وهوس ها و بدعت هایى است که با کتاب خدا مخالفت دارد»؛ (إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ آلْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ، وَأَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ(1)، یُخَالَفُ فِیهَا کِتابُ اللهِ).
آرى ریشه اصلى فتنه ها دو چیز است: پیروى از هواى نفس، و احکام دروغین خودساخته که مخالف کتاب خداست، و بى شک اگر احکام قرآن در میان مردم حاکم باشد و اصالت قوانین اسلام حفظ شود و بدعت هاى ناروا در دین خدا نگذارندو همچنین در اجراى قوانین ناب الهى هوى وهوس را حاکم نکنند فتنه اى پیدا نخواهد شد؛ چراکه این قوانین مجرى عدالت و حافظ حقوق همه مردم وبیانگر وظایف است، فتنه آن زمان شروع مى شود که فزون طلبى ها آشکار گردد وقوانین الهى در مسیر مطامع شخصى تحریف شود. حق و عدالت زیر پا بماند وافراد و گروه ها وظایف الهى خود را فراموش کنند و به بدعت ها روى آورند.